Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “ИҚтисодиёт назарияси” кафедраси

Мавзу-7. ПУЛ-КРЕДИТ СЕКТОРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛИ


Режа:

1. Иқтисодий операциялар

2. Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари ўртасидаги алоқа
3. Пул-кредит обзорининг бошқа макроиқтисодий ҳисоблар билан ўзаро алоқаси
7.1. Иқтисодий операциялар

И қтисодий операциялар ҳисоботига макроиқтисодий ҳисобларнинг умумий элементи деб қаралиши мумкин. Мулкчилик ҳуқуқи бирор иқтисодий бирликдан бошқасига реал ёки молиявий активга бўлган мулкчилик ҳуқуқига ўца ёки бирор-бир иқтисодий бирлик бошқа бирликка хизмат қилса, иқтисодий операция содир бўлади. Кўп ҳолларда иқтисодий операциялар содир бўлганда, бирор молиявий актив бошқасига алмашилади. Баъзи ҳолларда иқтисодий операциялар товарлар, хизматлар ва молиявий активлар алмашувисиз бўлади. Масалан, бирон аҳоли пунктига бепул тиббий хизмат кўрсатилади ёки давлатга солиқ тўлаганда. Бу операциялар 2 та компонентдан иборат:

1. 
   товарлар, хизматлар ва молиявий активлар оқими;
   
2. 
   2-“Бир томонлама трансфертлар”.
   

Миллий ҳисоблар тизимида ва тўлов балансида операциялар бирор пассив бўйича тўлов амалга оширилганда эмас, балки қачонки шундай пассив пайдо бўлганда ўтказилади. Давлат молия статистикаси маълумотлари пойдеворида, аксинча, касса принципи ётибди. Пул статистикаси соҳасида балансли ҳисоботларга асосланилади.


7.2 Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари
ўртасидаги алоқа

а) Миллий ҳисоблар концепцияси обзори.

Миллий даромад ва маҳсулот ҳисоблари пойдевори маҳсулотнинг ишлаб чиқарилганлиги ва тақсимланганлиги бирламчидир. Товар ва хизматларнинг бир йилдаги таклифини, мамлакат ичида ишлаб чиқарилган маҳсулот йиғиндиси ва импортни ҳисоблаш мумкин. Маҳсулотни тақсимлаш резидентларини умумий харажатларини ташкил этади (булар истеъмол, инвестиция + экспорт). Буни қуйидагича ёзиш мумкин:

Y+M=C+ I +X

Бундан қуйидаги тенгликни ҳосил қиламиз:
Y=C+I(X-M) (1)
У ҳолда:
Y+YF=C+1+(X-M+YF) (2)

Энди тенгламанинг чап томони ЯИМга эмас, балки ЯМД га тенг.

а) Давлат молия статистикаси ва миллий даромад давлат операцияларининг маълумотларни стандарт кўрсатиш пойдевори ҳисобланади. Бу пойдевор давлат бошқарув органларининг даромад, харажат, капитал жамғариш ва молиялаштириш нуқтаи назаридан операция анализини енгиллаштириш учун мўлжалланган. Миллий даромад ва маҳсулот ҳисоблари ҳам давлат бошқарув органлари фаолияти тўғрисидаги аниқ маълумотларни стандарт ҳолда кўрсатиш учун мўлжалланган.