Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети

Экологик экспертиза — режалаштирилаётган ёки амалга оширилаётган хўжалик ва бошқа хил фаолиятнинг экологик талабларга мувофиқлигини белгилаш ҳамда экологик экспертиза объектини рўёбга чиқариш мумкинлигини аниқлаш.
Экологик экспертиза тўғрисидаги қонуннинг асосий мақсади ва вазифалари — мўлжалланаётган хўжалик, бошқа хил фаолиятни режалаштириш ҳамда амалга оширишдан аввал, ушбу фаолиятни экологик талаблар, хусусан, фуқаролар соғлиҚига қай даражада таъсир этиши мумкинлигини аниқлаш, шунингдек, атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш бўйича назарда тутилаётган тадбирларнинг экологик талабларга жавоб бера олиши етарлилиги ва илмий асосланганлигини аниқлашдан иборат (13-расм).
Қонунда белгиланган «бошқа хил фаолиятга»: давлат дастурлари, концепцияларини ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш кучлари, ижтимоий ва иқтисодий соҳа тармоқларини жойлаштириш ҳамда ривожлантириш лойиҳаларини тузиш; барча турдаги қурилишлар учун ер участкаларини ажратиш, ҳужжатларни тайёрлаш ва ўтказиш; техника, технология, материаллар, моддалар ва маҳсулотларнинг янги турларини яратишга доир ҳужжатлар тайёрлаш; алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар ва фавқулодда экологик вазият ҳамда экологик офат зона (тегра)лари мақомини бериш; шаҳарсозлик ҳужжатларини ишлаб чиқиш, уларни амалий қўллаш механизми ҳам экспертиза объекти бўлади ва улар, албатта, мутахассислар хулосасига муҳтождир.
Экологик экспертиза давлат, жамоат ва ихтисослаштирилган фирмалар томонидан ўтказилиши мумкин (Қонуннинг 4, 12, 23, 24-моддалари). Лекин давлат экологик экспертизасидан ўтиш инсон фаолиятининг юқорида санаб ўтилган ҳамма жабҳалари учун мажбурийдир. Шунинг учун ҳам махсус ваколатланган — Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг турли мақомдаги эксперт бўлинмалари томонидан ўтказилиши Қонуннинг 21-моддасида акс эттирилган. Агарда хўжалик ёхуд бошқа фаолият юргизувчи субъект (буюртмачи) давлат экологик эксперт комиссияси хулосасидан қониқмайдиган бўлса, у ўз эътирозини умумий ёки хўжалик судларида кўриб чиқиш учун даъво билдириш ҳуқуқига эга.
Давлат экспертизасини ўтказиш муддати 30 кундан ошмаслиги ва айрим, ўта мураккаб шароитларда, Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг раиси — бош давлат эксперти рухсати билан 2 ойдан ошмаган муддатга узайтирилиши мумкин. Ушбу экспертиза фаолиятини молиялаш буюртмачилар ҳисобидан бўлади.
Қонун фуқаролар, фуқаролар йиғини, ўзини ўзи бошқариш органларига, нодавлат нотижорат ташкилотлари томонидан жамоат экспертизасини ўтказишга ҳам имкон беради. Чунки Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг конституциявий ҳуқуқи (Конституциянинг 24, 29-моддалари) қулай ва хавфсиз атроф табиий муҳитда яшаш ва бу ҳақда қонун билан чегараланмаган тарзда ахборот олиши мумкин. Экологик экспертиза нуқтаи назаридан, улар ўз маблаҚлари ҳисобига, давлат экспертизасидан ташқари мустақил ҳолда экологик экспертизани ўтказишлари мумкин. Фақатгина жамоат экологик экспертиза хулосаси тавсия кучига эга бўлади ва давлат экспертиза хулосасини текшириб кўриш ҳамда судга даъво эътирози билан чиқиш имконини беради.
Жамоат экологик экспертизасини ўтказиш учун фуқаролар, фуқаролар йиғини ёки жамоат ташкилотлари мустақил эксперт ко­миссия­сига «Экологик оқибат аризасини» беришлари мумкин. Бу аризада улар икки масалани ёритишлари керак: 1) экологик таваккалликни ҳисобга олган тарзда атроф табиий муҳит ҳолатининг бузилиш оқибатлари; 2) экологик зарар оқибатларини тугатиш, атроф-муҳит ҳолатини тиклаш ва мўътадиллаштириш учун зарурий чора-тадбирларни кўрсатиш. Экспертларнинг вазифаси эса ушбу вазият ёки ҳолатни тўғри ёки нотўғрилигини исботлашдан иборат бўлади, холос. Агарда жамоат экспертизаси давлат экспертизаси хулосаси билан тўғри келмаса, унда ушбу низоли ҳолат ҳақида давлат экологик экспертизасини та­йинловчи давлат органи, прокуратура ёхуд суд органларига мурожаат этиш орқали масалага ойдинлик киритиш мумкин.