Саноат корхоналарининг мухим молиявий кўрсаткичларидан бири рентабелликдир. Ишлаб чиқариш рентабаллиги корхона (фирма) иши самарадорлигини умумлаштирувчи кўрсаткичлардан биридир. У корхонанинг даромад олиш даражисини ифодалайди.
Рентабаллик назариясида унинг бир қанча турлари мавжуд бўлиб, уларга жумласига қуйидагилар киради:
сотиш рентабаллиги;
асосий фаолият рентабеллиги;
хусусий капитал рентабеллиги;
асосий капитал (фондлар) рентабаллиги;
перманент капитал рентабаллиги;
айланма капитал рентабеллиги;
қарзга олинган капитал рентабаллиги;
реал асосий капитал рентабеллиги;
инвестирлашган капитал самарадорлиги.
Сотиш рентабеллиги деганда, ҳар бир сотилган махсулот суммасига канча харажат килинганлик даражаси тушунилади. Демак, бу кўрсаткич сотилган маҳсулот қиймати билан ана шу маҳсулотни ишлаб чиқаришга сарфланган харажатларни таққослаш асосида юзага келади. Бундай коэффициент баҳолаш сиёсатидаги ўзгаришларни ва сотилган маҳсулот таннархини назорат қилиш бўйича корхонанинг қобилиятини тавсифлайди.
Сотиш рентабеллигини қуйидаги формула орқали ифодалаш мумкин:
Р Сотилганмахсулоттаннархи
с Хакикийсотилганмахсулот
Асосий фаолият рентабеллиги — бу, ишлаб чиқаришнинг фойдалилиги, натижалилигидир. Бу кўрсаткич ишлаб чикариш самарадорлигини тавсифлайди ва куйидагича ифодаланади:
Ра Махсулотсотишданолинганфойда Махсулотниишлабчикаришхаражатлари
ишлабчикариштаннархи
Хусусий капиталнинг рентабеллиги — бу, корхона (фирма), тармоқ хусусий капиталининг фойдалилиги ва натижалилиги. У қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Рхк
Соффойда Хусусийхаражатларнингуртачакиймати
Бундай коэффициент хусусий капиталдан фойдаланиш даражасини, яъни корхона томонидан хусусий капиталнинг ўртача қийматига қанча соф фойда олинганлигини кўрсатади.
Асосий капитал (фондлар) рентабеллиги — бу, асосий фондлар ва бошқа оборотдан ташқари активларнинг фойдалилиги. У куйидагича аникланади:
Рак
Соффойда Купмуддатлиактивларнингкиймати
Перманент капитал рентабеллиги — бу, перманент капиталнинг фойдалилиги, натижалилигидир. У куйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Рп Соффойда
Перманенткапиталнингуртачакиймати
Айланма капиталнинг рентабеллиги — бу, айланма капиталнинг фойдалилиги, натижалилиги. У ҳар бир сўмли айланма капиталдан канча фойда олиш мумкинлигини кўрсатади. Уни куйидаги формула асосида аниклаш мумкин:
Ра Соффойда
Айланмакапиталнингуртачакиймати
7. Қарзга олинган
|
капиталнинг
|
рентабеллиги
|
—
|
бу, қарзга
|
олинган капиталнинг
|
фойдалилиги,
|
унумлилиги.
|
У
|
куйидагича
|
аникланади:
|
|
|
|
|
Рк Соффойда
Карзгаолинганкапиталнингуртачакиймати
Бу коэффициент ҳар бир сўмли қарзга олинган капитал канча фойда келтирганлигини ифодалайди.
Реал асосий капиталнинг рентабеллиги унинг фойдалилигини ифодалайди ва хар бир сўмли реал асосий капитал канча
сум фойда келтирганлигини курсатади. У қуйидаги формула асосида аникланади:
Ррк
Соффойда Реаласосийкапитал
Инвестирланган капитал рентабеллиги — бу, инвестиция маблағларининг натижалилиги, фойдалилиги. Бу кўрсаткич инвестиция туфайли олинган маблағларнинг қанчачик самара беришини ифодалайди ва қуйидаги формула орқали аникланади:
Рик
Рентабеллик даражаси кўрсаткичининг юқори бўлиши корхона (фирма) ихтиёридаги асосий ва айланма фондлардан оқилона фойдаланилаётганини ва корхона (фирма)нинг маълум миқкорда фойда (даромад) олаётганлигини курсатади.
Рентабеллик даражасини кўтариш учун саноатнинг барча тармоклари ва корхоналари сотилган маҳсулот ҳажмини оширишга, уни ишлаб чикариш учун сарфланаётган харажатларни камайтиришга, ишлаб чиқарилган махсулот сифатини оширишга каратилган тадбирларни амалга оширишлари зарур.
Do'stlaringiz bilan baham: |