Олий таълим тизимида амалга оширилган ишлар ва ислоҳотлар

МАВЗУ РЕЖАСИ:
1. Ижтимоий - иқтисодий боғланишлар ва уларнинг турлари: функционал ва корреляцион боғланиш.
2. Корреляцион таҳлил: тушунчаси, вазифаси, турлари, формуласи, ўзгариш чегараси, ҳисоблаш йўллари.
ЖУФТ КОРРЕЛЯЦИОН ТАҲЛИЛ
I-БОСҚИЧ - ТАШКИЛИЙ ҚИСМ
МАВЗУ БЎЙИЧА ТАЯНЧ СЎЗ ВА ТУШУНЧАЛАР:
корреляция;
корреляция коэффициенти;
корреляция индекси;
Фехнер, Спирмен, Кендэл ранглар корреляция коэффициентлари;
“ўзаро боғлиқлик жадвали”.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
1. Ижтимоий - иқтисодий боғланишлар ва уларнинг турлари: функционал ва корреляцион боғланиш
Функционал
боғланиш
Омил белгининг ҳар бир қийматига натижавий белгининг ҳар доим битта ёки бир неча аниқ қиймати мос келса, бундай муносабат функционал боғланиш дейилади. Функционал боғланишнинг муҳим хусусияти шундан иборатки, бунда барча омилларнинг тўлиқ рўйхатини ва уларнинг натижавий белги билан боғланишини тўла ифодаловчи тенгламани ёзиш мумкин.
Корреляцион боғланиш
Корреляцион боғланиш - бу шундай тўлиқсиз боғланишки, унда омилларнинг ҳар бир қийматига турли замон ва макон шароитларида натижанинг ҳар хил қийматлари мос келади. Корреляцион боғланишнинг характерли хусусияти шундан иборатки, бунда омилларнинг тўлиқ сони номаълум бўлади.
Боғлиқликни ифода этади
ВЕНН ДИАГРАММАСИ

Мисол:

• Функционал боғланиш

• Корреляцион боғланиш

Мисол: S = ½ a∙в
Валюта курси динамикаси:

CUR = f {p, qms, m2, inf, … }
S
Корреляцион таҳлил асосан 3 та саволга жавоб бера олади:

• Боғланиш мавжудми?
• Боғланиш кучлими, кучсизми?
• Боғланиш тўғрими, тескарими?

II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
КОРРЕЛЯЦИОН ТАҲЛИЛ
Тушунчаси
“Корреляция” сўзи лотинча correlation сўзидан олинган бўлиб, ўзаро муносабат, мувофиқлик, боғлиқлик деган луғавий маънога эга. Бу атамани статистика фанига инглиз биологи ва статистиги Френсис Гальтон 19-аср охирида киритган. Фан соҳасида, айнан палеонтологияда “корреляция” атамаси анча бурун 18-аср охирида француз палеонтологи Жорж Кувье томонидан қўлланилган. У “корреляция қонуни” деган иборани илм фанга киритган ва шу қонун орқали у ҳайвонларнинг қолдиқ аъзоларини тиклашга ҳаракат қилган.
Вазифаси
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
КОРРЕЛЯЦИОН ТАҲЛИЛ
Турлари
1. Жуфт корреляция коэффициенти - тўғри ва тескари боғланишлар учун.
2. Корреляция индекси - чизиқсиз боғланишлар учун.
Фехнер,_Спирмен,_Кендэл_ранглар_корреляция_коэффициентлари'>3. Фехнер, Спирмен, Кендэл ранглар корреляция коэффициентлари - одатда атрибутив ҳодисалар учун (сон билан олиш имконияти чекланган ҳамда экспертларнинг фикрларига асосланадиган).
4. “Ўзаро боғлиқлик жадвали” - одатда респондентларнинг сўровномаларини тадқиқ қилиш учун ва ҳ.к.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
ЖУФТ КОРРЕЛЯЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТИ
Математик маъноси
Геометрик маъноси
Иқтисодий маъноси
У ижтимоий-иқтисодий жараёнлар ўртасидаги фақатгина боғланиш меъёрини ўлчайди холос, аммо муносабатларнинг сабабини очиб бера олмайди.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
КОРРЕЛЯЦИЯ ИНДЕКСИ
Математик маъноси
Геометрик маъноси
Иқтисодий маъноси
У ижтимоий-иқтисодий жараёнлар ўртасидаги фақатгина боғланиш меъёрини ўлчайди холос, аммо муносабатларнинг сабабини очиб бера олмайди.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
РАНГЛАР КОРРЕЛЯЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТЛАРИ
Спирмен
ТУШУНЧАСИ
ФОРМУЛАСИ
Фехнер коэффициенти - боғланиш зичлигини баҳолашда ҳақиқатга қўпол яқинлашиш сифатида немис психатри Г.Т.Фехнер таклиф қилган меёрдан фойдаланиш мумкин. Бу кўрсаткич бир хил ишорали жуфт тафовутлар сони билан ҳар хил ишорали жуфт тафовутлар сони орасидаги айирмани бу сонларнинг йиғиндисига нисбати билан аниқланади.
Фехнер
Спирмен коэффициенти - жуфт боғланиш зичлигини баҳолаш меёри сифатида инглиз психатри Ч.Спирмен томонидан таклиф этилган ранглар корреляция коэффициентидан ҳам фойдаланиш мумкин. Ранглар - бу сарфланган қаторда тўплам бирликлари учун берилган тартиб рақамлари.
Кендэл
Кендэл коэффициенти - жуфт боғланиш зичлигини баҳолаш учун қўлланилади ва у боғланишларни ҳисоблашда рангларга асосланади.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
РАНГЛАР КОРРЕЛЯЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ
Спирмен бўйича
Кендэл бўйича
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
“ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИК ЖАДВАЛИ”
Боғлиқликнинг ўлчови:
бўлганда α эҳтимоллик ўзаро алоқадорлик ўринли деб ҳисобланади.
II-БОСҚИЧ - АСОСИЙ ҚИСМ:
Янги мавзу баёни
“Ўзаро боғлиқлик жадвали”га мисол
Н0: сок ва минерал сув истеъмоли ёшга боғлиқ эмас.
Н1: сок ва минерал сув истеъмоли ёшга боғлиқ экан.