Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни

Тизимли таҳлилда экспериментал услуб
Ҳодисаларни формаллаштирилган таҳлили экспериментнинг классик 
жараѐнида мужассамлашган. Ҳодисанинг кириши ѐки натижалари 
маълумотлар деб аталиши мумкин. “Маълумот” атамаси жараѐнга 
киритиладиган ѐки ундан олинадиган катталик, сон ѐки муносабат сифатида 
аниқланади. Маълумотлар сонли бўлмаслиги ҳам мумкин. Масалан, 
далиллар, тамойиллар, тасдиқлар ѐки бошқа материалларга асосланувчи 
аргументлар ҳам маълумотлар сифатида кўрилиши мумкин.
Ахборот маълумотларни таҳлилидан олинган билим сифатида 
белгиланади. Ҳодисаларни кузатиш орқали олинган маълумотлар англаб 
етиш орқали қайта тузилиши мумкин. Фақат улар нотўғри талқин 
қилинмаган ѐки фундаментал тарзда ўзгартирилмаган ҳолда тақдим 
қилиниши мумкин. Тадқиқотчи мавжуд маълумотлардан воқеликнинг 
моҳиятини чиқаради ва унинг ѐрдамида ноаниқ бўлган ҳолатни изоҳлайди. У 
маълумотлар қўйилган шартларни таъминлай оладими ѐки йўқми, айнан 
шуни аниқлашга ҳаракат қилади. Шарт-шароит барча керак бўлган 
ҳолатларни (улар чеклаш ва изоҳлаш орқали тизим тавсифини аниқлайди) 
ташкиллаштиради. 
Экспериментатор маълумотлар ва шарт шароитлар комбинацияси, 
ҳодисаларни яхлит ѐки ноаниқликни акс этадиган бир қисмини тушунтириш 
учун етарли ѐки етарли бўлмаганлигини аниқлашга ҳаракат қилиши мумкин. 
Ушбу жараѐн давомида у моделларни тузиши, ўз экспериментларини 
қайтариши, кўпроқ маълумотлар тўплаши, маълумотларнинг тўлиқ танлови 
ичида мосликни текшириши ва ноаниқликларни қайта кўриши мумкин. 
Чексиз такрорланишлардан фарқли ўлароқ экспериментатор ўхшаш, 
лекин ўхшаш маълумотлари шубҳа уйғотмайдиган ҳал қилинган муаммога 
ѐки бўлмаса ўхшаш шарт-шароитга (маълум бўлган жараѐннинг 
мажбурловчи алоқаларини аниқловчи) мурожаат қилиши мумкин. Шундай 
қилиб, бу ерда муаммонинг дастлабки ѐндашув нуқтаси белгиланади: янги 
муаммонинг ечими эски муаммонинг ечимида бўлиши мумкин. Ечимни 
топиш учун экспериментаторга зарур бўлган ягона калит маълумотларни 
ўрганиб чиқишнинг махсус усули бўлиши мумкин. Ёки бўлмаса, у ечимни 
янги муаммога илова қилинган, яхши таниш бўлган, мураккаб муносабатлар 
қаторида кўриши мумкин. Янгича тушунча билан “қуролланган” 
экспериментатор янги ѐндашувни қўллаши ва ишни янги йўналишга қўйиши 
мумкин. 

---

Шунга қарамасдан уни ушбу ҳолатда муваффақиятсизлик кутиши 
мумкин. Қўлдан келган барча нарсани қилдим деб ўйлаб экспериментатор 
муаммони ўта катта ҳажмли деб ҳисоблаши оқибатида, бир усулда ҳал қилиш 
мумкин эмас деган тўхтамга келиши мумкин. Шунда у муаммони тадқиқотга 
тўғри келадиган майда қисмларга ажратади. Бунда экспериментатор 
мураккаб бўлган бир ҳодиса ўрнига содда бўлган бир неча ҳодисалар билан 
самарали ишлаш имкониятига эга бўлади. У муаммони қисмларга бўлиб ўз 
муаммоси тўғрисида кўп нарсани билиб олиши мумкин. Буниа эса кўп 
босқичли жараѐннинг охирги натижаси бўлган фақатгина кузатиш йўли 
билан тушуниб олиш қийин бўлар эди. Ечимни тадқиқ қилишнинг ушбу 
босқичида муаммонинг бир қисми ўз-ўзидан маълум бўлиб қолганда, унинг 
бошқа қисмлари ўз ечимини топмаган бўлиб қолаверади. Доим шундай бир 
эҳтимол мавжуд бўладики, унда муаммонинг муайян қисми сўнгги ечимдан 
чексиз четланиб қолаверади.
Бироқ экспериментаторда бошқа