Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

бəлə, əлмə, учəв
. 
[о > ɔ]
ҳодисаси. 
тɔ: 
ққъз, бɔ: лдъ, бɔ: йъдə 
каби. 
[ъ]
-лабланмаган тор унли бўлиб, умумтуркча олд қатор
и
билан орқа 
қатор 
ы 
товушларига нисбатан оралиқ товушдир
. ъ
фонемаси 
(к, г) 
саёз тил 
орқа ундошлари билан келганда олд қатор товушга ўхшаб, чуқур тил орқа 

---

31 
ундошлари 
(қ, ғ, х) 
билан келганда орқа қатор товушга ўхшаб талаффуз 
этилади. М
. : кътɔп, гълɔс, тепкъ; ғъррɔм, қълъч
ва бошқалар. Икки 
тилли мавжуд шеваларда ъ товуши чўзиқ талаффуз этилади, айниқса, сўз 
охирида келганда бу аниқ сезилади: 
хəймъ: эннъ: керакмъ:
[у]
унли товуши икки тилли шевада урғули бўғин ва сонор ундош 
олдидан келганда бирмунча чўзиқ талаффуз қилинади: 
су: рат, бу: рун. 
[
о]
– лабланган, ярим кенг унли, тил орқа (адаб. орф. ў) товушни 
ифодалайди. М. : 
сом (сўм), қол, қой (қўл, қўй).
[ө]
– лабланган тил олди, туркий (ө) дир. М. : 
ҳөкъз, чөл, сөз
каби.
Ўзбек шеваларининг қипчоқ лаҳжасига оид шеваларида қўлланувчи 
ы
фонемаси лабланмаган, тил орқа унли бўлиб, барча туркий тилларда 
учрайди.
Қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда ы фонемасининг қўлланиши кенгроқ: 
айтыӊ, келыӊ.
[а]
– лабланмаган кенг, соф тил орқа қатор унли. Барча ўзбек шевалари 
учун хос бўлган унли товуши ҳисобланади: 
башқа, қишлақ
каби. [а] 
фонемаси 
[ч, дж, й, ҳ
] ундошлари билан ёндош келганда юмшоқ талаффуз 
қилинади. 
ч: чəй, чəйнəк; дж: джəй, джəнə; ҳ: бəҳə, ҳəммəм, ҳəмсəйə.
Ўзбек халқ шеваларида унли фонемаларнинг алмашиниб келиш 
ҳодисаси учрайди: