Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

Адабий тилда муқобили бор сўзлар. 
Ўзбек шеваларида бирор 
предмет, иш-ҳаракат, белги-муносабатни билдирадиган сўзлар адабий 
тилидагидан яна бошқача ном билан ҳам учрайди. Улар қандай ном билан 
қўлланса ҳам маънолари битта бўлиб, фақат шевалараро турли хил номлар 
билан юритилади. Шевада мавжуд бўлган баъзи диалектал сўзларнинг ўзбек 
адабий тилида эквиваленти бор. Ўзбек шеваларида ишлатилиб келинаётган 
жуда кўплаб диалектал сўзлар қадимги шакл ва маъноларини йўқотмаган. 
Масалан: 
ънəй, ънəк 

inak
(ДЛТ., 1, 135) - ад. орф. сигир; 
йумуртғə

(ДЛТ., III, 439) 

ад. орф. тухум; Шеваларда уй маъносини 
тɔм
сўзи 
ифодалайди. Бу сўз қадимги ёзма ёдгорликлардан «Тафсир»да ҳам учрайди. 
тɔм

там – ад. орф. уй («Тафсир», 283 б). Ёки ёлғон сўзини 
ўтрiк 
(ДЛТ., 1, 
127), чақимчи сўзини 
ушəк 
сўзлари ифодалайди.
Бу фактлар қадимги сўзларнинг халқ шеваларида ҳозиргача ҳеч 
ўзгаришсиз сақланиб келаётганини кўрсатади. Бундай сўзларни аниқлаш 

---

134 
учун эса халқ шеваларининг лексикасини янада чуқурроқ ўрганишни талаб 
этади.
Шеваларда кундалик ҳаёт учун доимо зарур бўлган, фикрни равон 
ифодалашга ёрдам берадиган, адабий тилни бойитиш учун керакли бўлган 
сўзлар кўплаб учрайди. Бундай сўзларнинг ўзбек адабий тилида муқобили 
борлиги учун ҳам улар ҳақида мисоллар келтириш билан чегараланамиз.
а) ном маъносини ифодаловчи диалектал сўзлар:
Шевада 
Адабий тилдаги муқобили 
əнгуштəръ 
узук.
əлвɔнч 
беланчак. 
əрғъмчɔқ 
маъносида ҳам учрайди.
бəнт 
тўғон. Фарғ., Анд. əлъш // ɔлъш ~ Хор. бө гəт // 
бувəт; Нав. в. ш. дарғат, бант каби.