Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 
Тошк., Сам. тухум, 
мəйəк; 
Фарғ. 
мəйəк
, 
тухум; 
Сурх. 

мəйəк, 
тухум; 
Хор. 
йъмъртə
; Фарғ. 
мəйəк; Нав. в. ш. мəйəк, йумуртқə 
- ад. орф. тухум;
Шим. Хор. ача - ад. орф. пешона; Нав. в. ш. 
пешəнə, ъннəллə -
ад. орф. 
пешона 
Тошк. 
əдəй - чечəй
; Турк. 
əжəк-жəжəк; Нав. в. ш. тɔй - тɔй - 
ад. орф. 
тета поя (энди оёққа кирган болаларнинг юриши)
Қашқ. 
əдрəс; Нав. в. ш ҳъсɔръ, беқəсəм. 
- ад. орф. беқасам.
Фарғ., Анд. 
əлъш // ɔлъш
; Хор. 
бө гəт // бувəт; Нав. в. ш. дəрғəт - 
ад. 
орф. тўғон.
Анд., Қашқ., Фарғ. 
пəллə 
; Сурх. 
қағанақ // қɔқачɔғ
; Қашқ. 
ɔғъзлоғ
; 
Жиз. 
дəлəмə; Нав. в. ш. гълəгəй // дəлəмə // жак, увуз, пəллə, қəғəнɔқ 
- ад. 
орф. оғиз сути.
Тошк. 
йелъй // йе: лу// йе: лув; Нав. в. ш. енсə // енгчə // ɔстънча // 
женсə
– ад. орф. енглик.
Хива давшан; Нав. в. ш. 
қуйон // тɔвушқɔн 
– ад. орф. қуён.
Бух. 
дɔлвɔн
; Хор. 
далан
; Сам. 
дўлɔн; Нав. в. ш. мəдɔн – 
ад. орф. 
йўлак, каридор.
Тошк. Жиз. 
енгəй
(энггай) ; Қашқ. 
ияк, эннɔк
(энгнак) ; Нав. в. ш
 ъйəй 
// мəнəй
– ад. орф ияк.
Бух., Сам., Қашқ. 
зəмлəмɔқ; 
Қашқ. 
ъштəрɔп; Нав. в. ш. қъчəлəнг // 
ъштəрɔп 
– ад. орф. шошилтирмоқ, қистамоқ. .
Тошк. 
тəнчə; 
Фарғ. 
сəндəл; Нав. в. ш. сəндəл
– ад. орф. сандал.
Тошк. бедə; Анд. 
йонгғъчқа; Нав. в. ш. бедə // йонгғъчқа, қɔрə 
көрпə 
– ад. орф. беда.

---

112 
Фарғ. 
бувəкчə
, Сурх. 
бө бəк, чақалɔғ; Нав. в. ш. чəқəлɔғ // бөбəк // 
қақалоқ
- ад. орф. чақалоқ.
Юқорида келтирилган мисоллар бир-биридан фарқланса-да, улар 
шевалараро бир предметни билдиради. Маълумки, адабий тил шевалараро 
учрайдиган юқорида кўрсатилган синонимлардан кенг қўлланилганинигина 
танлаб олади. 
Ўзбек 
шеваларига 
хос 
сўзларни 
жаргонлардан
фарқлаш 
лозим.Диалектал 
сўзлар 
шу 
шева 
вакллари 
учун 
тушунарли 
бўлади.Жаргонлар эса фақат маълум бир ижтимоий гуруҳ эгаларигагина хос 
бўлган сўзлардир.Ижтимоий жаргонлар миллий тилнинг бузилган 
шаклидир.Чунки улар халққа эмас айрим гуруҳ кишиларигагина хизмат 
қилади.Масалан, доллор ўрнида кўки ,пул ўрнида якан сўзларининг 
қўлланиши ва б.ш.к.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

113 
Қарлуқ-чигил-уйғур лаҳжасининг муҳим 
хусусиятлари 
 
Бу лаҳжа шаҳар ва шаҳар типидаги шеваларни ўз ичига олади. Унинг 
бошқа лаҳжалардан фарқи ҳам шунда. Уларда сингармонизм қонуни амал 
қилмайди. Мазкур лаҳжа Ўзбекистондан ташқари қардош республикаларда 
ҳам кенг тарқалган. Қарлуқ-чигил-уйғур лаҳжасининг ўзига хос 
хусусиятлари мавжуд.
Фонетик хусусиятлари. 
қарлуқ-чигил-уйғур лаҳжасида унли 
фонемалар олти, еттитагача бўлади: ъ, у, е, ө, о, ə, 
ɔ.
Ўзбек халқ шеваларида унли фонемаларнинг алмашиниб келиш 
ҳодисаси учрайди: