Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

1  Л.С. Выгодский  — Собр.  Соч.  :  Б 6 т.  — М.,  1982—1985.  — Т.  5.

---

Ibn  Sino  insonning  tafakkur  qobiliyatiga  yuqori  baho  beradi. 
Inson  aql-idrok  orqali  narsa  va  hodisalarni  qiyoslash  va  abstraksi- 
yalash  yo‘li  bilan  bir-biridan  ajratadi.  «Tafakkur  kuchi,  —  deb  yo- 
zadi  u,  —  ezgulik  va  adovat,  haqiqat  va  yolg‘onni  farqlaydi  hamda 
ularning  foyda  yoki  zararini  his  etib  tekshiradi»  («Tib  qonunlari», 
1-kitob).  Ibn  Sino  «Tib  qommlari»ning  uchinchi  kitobida  tafak- 
kurga  yetadigan  zararlar  va  buning  natijasida  kelib  chiqadigan  ka- 
salliklar  haqida  ham  keng  m a’lumot  beradi.  U  asablarning  asosiy 
vazifasi miya  bilan turli  xil sezgi va  harakat organlari  o‘rtasida  alo- 
qani  amalga  oshirishdan  iborat  ekanini  yaxshi  tushungan.  U  sezgi 
organlari  bilan  asablar  vositasida  tashqi  muhitning  moddiy  realligi 
idrok  qilinishini,  asablarning  biologik  va  fiziologik  funksiyalarini 
ajratib  ko‘rsatib  beradi.  Asablarning  foydasi  ikki  tomonlamadir. 
Birinchisi  bevosita  foyda:  masalan,  miya  asablar  vositasida  hislar 
va  harakatlarni  boshqa  organlarga  yetkazadi;  ikkinchisi,  bilvosita 
foyda:  masalan,  etni  mahkamlash va tanaga kuch baxsh  etish.
Abu  Nasr  Forobiyning  ta’kidlashicha,  bilish  nazariyasi,  ya’ni 
insonning  bilishini,  ruhiy  qobiliyatini  miya  boshqaradi,  yurak  esa 
barcha  a’zolarni  hayot  uchun  zarur  bo‘lgan  qon  bilan  ta’minlovchi 
markazdir.  Inson  barcha  bilimlarni  tashqaridan  oladi.  Buning 
uchun  ko'plab  vosita  va  imkoniyatlarga  ega:  bular  sezgi,  xotira, 
tasavvur,  mantiqiy  fikrlash,  aql  va  nutq  — shu  vositalar  yordamida 
inson  ilmlarni o‘zlashtiradi.
Biz  so‘z  yuritmoqchi  bo‘lgan  soha  — aqli  zaif bolalar psixologi- 
yasi,  maxsus psixologiyaning bir tarmog'i bo'lib,  aqliy jihatdan turli 
darajada  me’yordan  chetlangan  bola  va  o‘quvchilarning  ruhiy  qo- 
nuniyatlarini  o'rganadi.  Maxsus  psixologiya  nuqsonli  bolalarning 
ruhiy  qonuniyatlarini  o'rganuvchi  fan  bo‘lib,  quyidagi  qismlardan 
iborat:
1.  Aqli  zaif bolalar psixologiyasi  (oligofrenopsixologiya).
2.  Qulog'i  kar va  zaif eshituvchi bolalar psixologiyasi.
3.  Ko'zi  ko‘r va  zaif ko‘ruvchi bolalar psixologiyasi.
4.  Turli  darajada  nutqlari  buzilgan bolalar psixologiyasi.
5.  Murakkab  nuqsonli  bolalar psixologiyasi.
6.  Ruhiy  rivojlanishi  sustlashgan bolalar psixologiyasi.
7.  Tayanch-harakat  tizimi buzilgan bolalar psixologiyasi.
6

---

Nuqsonli  bolalar  ichida  aqli  zaif bolalar  ruhiyati  nisbatan  mu- 
kammal o'rganilgan tarmoqdir. Ammo bu tarm oq ham normal bola­
lar ruhiyatiga nisbatan birmuncha  keng,  atroflicha  o'rganilmagan.
Aqli  zaif bolalar psixologiyasi  fanining  maqsad  va  vazifalari  shu 
toifa  bolalarning  ruhiy  xususiyatlari  haqidagi  bilimlar  bilan  defek- 
tologlarni,  oligofrenopedagoglarni  qurollantirishdan  iborat.  Aqli 
zaif bolalar ta’lim-tarbiyasi korreksiyasini to'g'ri tashkil qilish uchun 
bu  bolalarning  xususiyatlari  haqidagi  bilimlar juda  zarur.  Aqli  zaif 
bolalar  psixologiyasi  m a’lumotlari  defektologlarda,  oligofrenope- 
dagoglarda  obyektiv  dunyoqarashning  shakllanishida  juda  katta 
ahamiyatga  ega.  Ruhiy jarayonlarni  ilmiy jihatdan  to'g'ri  tushunib 
yetish  shaxsning barkamol  shakllanishida  alohida  ahamiyatga  ega.