Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

1.4.  Oligofrenopsixologiya fani metodlari
Fanning usullari deganda nim ani tushunamiz? Aslida,  uslublar- 
ni  turli  ma’nolarda  tushunish  mumkin.  Turli  fanlarda  mujassam- 
langan  nazariy,  amaliy bilimlarni  o'quvchilar ongiga  yetkazishning 
u  yoki  bu  yo'lini  ham  uslublar  deb  tushunish  mumkin.  Bu  yerda 
esa,  har bir fanning shu fanga oid bilimlarni yig'ish,  tanlash yo'llari 
tushuniladi.  Aqli  zaif  bolalarning  shaxsiy  xususiyatlari,  ruhiy  ja ­
rayonlarining  o'ziga  xosligi,  bilim  egallash  imkoniyatlari  haqidagi 
oligofrenopedagoglar uchun zarur bo'lgan ma’lumotlar quyidagi us­
lublar orqali yig'iladi.  Bularga kuzatish,  tajriba, suhbat,  anketa, test, 
o'quvchilar faoliyat natijalarini tahlil qilish va boshqa usullar kiradi. 
Kuzatish  —  eng  asosiy  usullardan  bo'lib,  u  orqali  juda  ko'p  va  si- 
fatli  psixologik  m a’lumotlar  yig'iladi.  Ammo,  har  qanday  kuzatish 
orqali kerakli ma’lumotlar olinmaydi.  Tegishli,  zarur ma’lumotlarni 
yig'ish,  aniq  maqsad  asosidagi,  izchil  kuzatishni  talab  qiladi.  Bu 
usulning  asosiy  yutug'i  shundaki,  kuzatish  tabiiy  sharoitda,  tek- 
shiriluvchi bilmagan holda amalga oshiriladi.  Buning oqibatida tek- 
shiriluvchi hech narsadan tortinmagan holda o'zini namoyon qiladi. 
Ammo  bu  usulning  ham   o'ziga  xos  kamchiligi  bor.  Bu  kamchilik
11

---

shundan iboratki, tekshiruvchi uchun kerak bo'lgan ruhiy jarayonlar 
haqidagi  ma’lumotlar  ko‘p  vaqt  talab  qilishi  mumkin.  Lekin  kuza­
tish  muddati  ortgan  sari  olinayotgan  ma’lumotlar  ko'payib  boradi. 
Uzoq  muddatli  kuzatishlar  turli  yoshdagi  bolalarning  nutq,  tafak­
kur, hissiyot, qiziqishlar, xarakter xislatlari, qobiliyatlarini tekshirish 
vaqtlarida  olib boriladi.  Bunday  uzoq  muddatli  tekshirish  natijalari 
maxsus  kundaliklarda  qayd  etib  boriladi.  Kuzatish  vaqtlarida  bola­
larning  sog‘lig‘ini,  kayfiyatini,  o'zini  his  qilishini,  charchaganlik 
darajasini  inobatga olish talab  etiladi.
Psixologik ma’lumotlar yig‘ishda tajriba usuli keng qo'llaniladi. Bu 
usulning  qulayligi  shundan iboratki,  tajriba  o'tkazuvchi  uchun  kerak 
bo'lgan  ruhiy  jarayonlar  haqidagi  ma’lumotlar  qisqa  muddatlarda 
qo‘lga  kiritiladi.  Bu  usulning  afzalligi  ham  shunda.  Ammo,  tajriba 
vaqtida tekshiriluvchi bola har doim ham  o‘zini  erkin tutmaydi.  Bola 
iymanib,  uyalib,  tortinib  turadi.  Buning  natijasida  bola  o‘zini  to‘la 
namoyon  etmaydi.  Bola  o‘zining  ustida  tekshirish  olib borilayotgan- 
ligini bilgani uchun ham, tekshiruvchi uchun kerakli ruhiy jarayonlar 
haqidagi  ma’lumotlar  to'liq  bo‘lmasligi  mumkin.  Tajriba  usuli  o‘z 
navbatida tabiiy va laboratoriya tajribalari turlariga bo'linadi.
Psixologik ma’lumotlar suhbat usuli orqali ham yig'iladi. Bola bi­
lan suhbat qilish jarayonida tajriba o‘tkazuvchi uchun kerak bo'lgan 
ma’lumotlar yig'ib boriladi.  Suhbat ma’lum bir maqsadga qaratilgan 
va  savollar mavzuga  oid  tayyorlanishi  kerak.
Anketa