Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

Diqqat xususiyatlari
Diqqat  xususiyatlariga  uning  hajmi,  taqsimlanishi,  yig'ilishi, 
turg'unligi,  o'tishi  kiradi.
Diqqatning  kuchli  va  barqaror  bo'lishi  bir  qancha  sabablarga 
bog'liq.  Odam o'zining diqqatini uzoq muddat qiziq yoki mazmun- 
li  bo'lmagan  narsaga  qarata  olmaydi.  Agar  diqqatimiz  qaratilgan 
narsa  qiziqarli  va  yangi  mazm undor  bo'lsa,  shu  narsaga  diqqatni 
ancha  vaqt  qaratib  turish  mumkin.  Shu  sababli  yordamchi  mak- 
tablarda  ta ’lim ni  qiziqarli  tashkil  etish  borasida  ko'p  gapiriladi. 
Ayrim  bolalarning  diqqat  hajmi  keng  bo'lsa,  ayrim  bolalarning 
diqqat  hajmi  tor  bo'ladi.  Bolalarning  diqqati  ayni  bir  vaqtda  faqat 
bitta  narsagagina  emas,  balki  ikkita  yoki  uchta  narsaga  ham  bir- 
daniga  qaratilishi mum kin.  Demak,  diqqatning bo'linishi  deganda 
biz  ayni  bir  vaqtda  diqqatimizning  ikki  yoki  uch  narsaga  qarati- 
lishini  tushunam iz.  Diqqatning  ana  shunday  xususiyatini  diqqat-
43

---

ning  ko‘chuvchanligi  deb  yuritamiz.  Diqqatning  yuqorida  aytib 
o‘tilgan xususiyatlari tufayli odam atrofdagi muhitga,  undagi turli- 
tum an  o'zgarishlarga  tez  moslasha  oladi.
Diqqatning  bu  asosiy  xususiyatlari  bolaga  tug‘ma  ravishda,  irsiy 
yo‘l  bilan  berilmaydi.  Bu  kabi xususiyatlar yoshlikdan boshlab  turli 
faoliyatlar — o‘yin,  o‘qish,  mehnat jarayonlarida tarkib topib boradi. 
Ana shuni nazarda tutib maxsus maktablarning barcha o‘qituvchilari 
turli-tuman dars va o‘yin jarayonlarida bolalar diqqatini har tomon- 
lama  hamda  izchil  ravishda  shakllantirib borishlari  kerak.
L.S.Vigotskiyning  ko‘rsatishicha,  aqli  zaif bolalarda  diqqatning 
oliy  shakllarining  buzilishi  biologik  va  madaniy  rivojlanishi  orasi­
dagi bog'liqlikning buzilishidir.
Aqli  zaif bolalar bilan  korreksion  ishlarni  muvaffaqiyatli  amalga 
oshirish  uchun  bola  diqqatining  fiziologik  mexanizmlarini  bilish 
talab  etiladi.
Aqli zaif bolalardagi ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqatdan pastdir. 
Buning  sababi,  ichki  tormozlanishning  zaifligi  va  tashqi  tormozla- 
nishning yaqqol  ko‘zga tashlanishidir.  Qiyin boshqariladigan tashqi 
tormozlanish  aqli  zaif  bolalarda  diqqatning  turg'unsizligiga  olib 
keladi.  Aqli  zaif bolalardagi  diqqatning  taqsimlanishi,  o‘tishining 
qiyinligi tormozlanish  va qo‘zg‘alish jarayonlarining mo‘rtligi asosi­
da  yuz  beradi.  Aqli  zaif bolalar  diqqatini  tarbiyalab  borishda  ular­
ning oliy asab faoliyatining tiplarini e’tiborga olish darkor. Aqli  zaif 
bolalar  diqqatini  shakllantirib  borish  shaxsni  shakllantirib  borish 
bilan  uzviy bog‘liq.  Aqli  zaif bolalar diqqatini  qator psixologik me- 
todikalar  bilan  o‘rganish  mumkin.  Ayniqsa,  «Shulte  jadvali»  me­
todikasi,  «Korrektur  sinov»  metodikasi  va  «Belgilarni  qo‘yib  chiq» 
metodikalar yaxshi  natija  beradi.