Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Rinofoniya 
— nutq tovushlarining m e ’yoriy artikulatsiyasida ovoz 
tem brining buzilishi, fonatsiya jarayonida og'iz va burun bo'shlig'i 
ishtirokining muvofiqlashmasligining hisobga olinishi.
D isfoniya 
— ovoz apparatining patologik o'zgarishlari oqibatida 
fonatsiyaning ishdan chiqishi, yoki fonatsiyaning yo'qligi (afoniya), 
yo bo'lm asa ovoz ku chin ing (disfoniyaning) yo'qligi, ovoz tem b ri­
ning buzilishida namoyon bo'ladi. Ovoz paychalaridagi tu g u n ch a - 
lar, hiqildoq va ovoz paychalarida papillamatoz, hiqildoq stenozi 
(hiqildoqning torayishi) periferik xarakterdagi organik disfoniyaga 
olib keladi. Funksional disfoniyaning paydo bo'lishiga psixik trav- 
m alar sabab bo'ladi. Kuchli emotsional holat nafas olishga, ovoz 
hosil qilishga ta ’sir ko'rsatadi. Hosil bo'lgan patologik m exan izm lar 
nevrotiklarda, ayniqsa tez m u stah k am lan ib qoladi. Disfoniyaning
156

---

oliy formasi — isterik m u tizm d ir (ovozning to 'sa td a n va butunlay 
yo'qolishi). Isterik m utizm qattiq qo'rqish natijasida sodir bo'ladi. 
Isterik m utizm (soqovlik) keyinchalik tutilib gapirishga o'tishi 
m u m k in . Disfoniyaning afoniyadan farqi shundaki, u nda ovoz 
saqlanadi, a m m o jarangsiz, sust, xirillagan bo'ladi. Ovozni tiklash 
uchun davolash ishlari bilan bir qatorda logopedik m ashg'ulotlar 
ham olib boriladi.
Dizartriya 
— markaziy nerv sistemasining organik shikastlanishi 
oqibatida til tovush tiz im in in g buzilishi (tovush chiqarish, prosodiya, 
ovozlar). Nutq org anlarining (y um sh o q tanglay, til, lablarning) kam 
harakatlanishi natijasida nutq tovushlari artikulatsiyasi qiyinlashadi. 
Dizartriya, ko'pincha talaffuz qilishning buzilishi bilan chegaralan- 
maydi, nutqni tushunish va leksik-gramm atik tom onlariga tegishli 
bo'ladi. D izartriyaning og'ir form alarida nutq butunlay tushunarsiz 
bo'ladi, bunday holat anartriya deb ataladi. Dizartriyani davolashda 
m axsus logopedik m ash g'ulo tlar olib boriladi, shuningdek, vrach- 
nevropatolog tavsiyasiga ko'ra tibbiy tadbirlar ko'riladi.
Alaliya 
bola rivojlanishining h om ila yoki ilk davrida bosh miya 
po'stlog'ining nutq zonasida o rganik shikastlanish oqibatida n u tq ­
n ing yo'qligi (nutq shakllanishiga qadar) yoki rivojlanmaganligini 
anglatadi. Alaliyaning ikki tu ri m a ’lum: m otor va sensor alaliya. 
M otor alaliya nutq harakat analizatori po'stloq uchin ing (Broka 
m arkazining jarohatlanishi natijasida sodir bo'lib, bunday holatda 
bola o'zgalarning nutqini tu sh u n a olsa-da, lekin gapira olmaydi. 
Sensor alaliya eshitish analizatori po'stloq uchi (Vernike m arka- 
zi)ning jarohatlanishi natijasida ro'y beradi. Sensor alaliyada bola 
o'zgalar nutqini tu sh una olmaydi va gapirmaydi. Alaliyani b a rta ra f 
etishda bilish faoliyatini rivojlantirish, tovush va morfologik tah - 
lillarni hosil qilish, n utq ning m a ’no tom o n larini shakllantirishga 
qaratilgan maxsus m etodikalar qo'llaniladi.