«O‘lchash usullari va vositalari» fanidan 1- amaliy mashg‘ulоt

O’lchanayotgan kattalik «Q»ning son miqdori «A» quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Q

A=

U

bu yerda: Q-o’lchanayotgan kattalik; U-kattalikning birligi.

1791 yilda Frantsiyada uzunlikni metrda va og’irlikni kg da aniqlash birligi qabul qilindi.

Birlik «kg» ga ham platinadan timsol (prototip) yasalgan. 1872 yil Xalqaro komissiya tomondan «kg» va «m» prototiplari qabul qilingan.

1875 yil 37 davlatlar shu timsollarni qabul qilganlar. Rossiya esa (1919 yildan boshlab) 1927 yil butunlay tadbiq etgan.

Ayrim davlatlarda metrik tizimga asoslangan holda alohida sohalar uchun metrik tizimning karralari yoki ulushlari ishlatila boshlangan.

1832 yil nemis olimi Gauss har xil kattaliklarni o’lchash uchun o’zining tizimini taklif etdi-mm, mg, sek.

SHu birliklar orqali ayrim kattaliklar uchun hosila birliklarni tuzadi, ya’ni-tezlik, bosim, quvvat, ish va h.k.

• SHu birliklar orqali ayrim kattaliklar uchun hosila birliklarni tuzadi, ya’ni-tezlik, bosim, quvvat, ish va h.k.
• Fan va texnikaning rivojlanishi bilan Gauss tizimiga asoslangan bir qancha birliklar yaratildi. CHunki, Gauss tizimi mayda edi. 1881 yil Xalqaro elektrotexnika komissiyasi SGS (sm, g, s) tizimini qabul qilishadi. Bu tizim bo’yicha asosan 2 hosila kattalikning birligi qabul qilinadi. Ya’ni «ish» birligi qilib «erg» ni qabul qilinadi. «Kuch» birligi qilib «dina» qabul qilinadi.
• 1 erg=10-7 joulь; 1 dina=10-5 nьyuton.
• Quvvat SGS tizimida erg/sek bilan o’lchanadi.
• Bosim esa-dina/sm2=1 bar deb belgilangan. Lekin, SGS tizimi bilan elektrik va magnit kattaliklarini o’lchashning imkoniyati bo’lmagan.
• MKGKS tizimi - mexanik kattaliklarni aniqlash uchun bo’lib, metr (m), kilogramm-kuch (kgk), sekund (s).
• MKGS tizimi – mexanik kattaliklar tizimi bo’lib, ularning asosiy birliklari quyidagichadir: metr (m), kilogramm (kg), sekund (s).
• SGS tizimi - mexanik kattaliklarni o’lchash uchun bo’lib, uzunlik (sm), vaqt (s), vazn (g) dir. Bu tizim 1832 yilda qabul qilingan.