|
Olchash vositalari
Ma’lumki, o‘lchashni biror bir vositasiz bajarib bo‘lmaydi.O‘lchash vositalarining turlari xilma – xil. Ular sodda yoki murakkab, aniqligi katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. O‘lchash vositalari me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lishlari lozim va bu metrologik xossalar davriy ravishda tekshirilib turiladi. O‘lchash amalida o‘lchanayotgan kattalikning qiymati to‘g‘ri aniqlanishi aynan mana shu o‘lchash vositasining to‘g‘ri tanlanishiga va ishlashiga bog‘liq. Temperaturani olchash . Temperatura togrisida asosiy malumotlar
Temperatura (lot. temperatura — zarur siljish, oʻlchamdorlik, normal holat) — makroskopik tizimning termodinamik muvozanat holatini xarakterlovchi asosiy parametrlardan biri. Termodinamik muvozanat holatida turgan tizimning barcha qismlarining temperaturasi bir xil boʻladi. Agar tizim muvozanat holatdan chiqarilsa, uning issiqroq qismlaridan sovuqroq qismlariga issiqlik uzatilishi natijasida maʼlum vaqtdan soʻng tizimning hamma qismlarida temperaturaning tenglashishi vujudga kelib, termodinamik muvozanat holatiga qaytadi.
Tizim tarkibidagi jismlarni isitish yoki sovitish, yaʼni temperaturasini oʻzgartirish ularning qariyb barcha fizik xossalariga taʼsir qiladi: jismlarning chiziqli oʻlchamlari, elastikligi, elektr oʻtkazuvchanligi va boshqa xossalari oʻzgaradi. Temperaturani oʻlchash uchun bu oʻzgarishlarning istalgan biridan foydalanish mumkin. Temperatura bevosita oʻlchanmaydigan kattalik. U boshqa kattaliklarni oʻlchash orqali aniqlanadi. Masalan, tizimning temperaturasini isitish yoki sovitish natijasida gaz hajmi yoki bosimining oʻzgarishi (suyuqlik, jumladan, simobli termometrlar) oʻtkazgichlarning elektr yurituvchi kuch (E.Yu.K.)lari oʻzgarishi (termoparalar) va boshqa orqali aniqlash mumkin.
Statistik fizikatsa temperatura termodinamik muvozanat holatdagi tizimni tashkil etgan zarralarning oʻrtacha kinetik energiyalarini tavsiflovchi kattalikdir.
Astrofizikada temperatura — muhitning fizik holatini ifodalovchi parametr. Osmon jismlarining temperaturasini baʼzi nazariy farazlarga asoslangan holda ularning nurlanishini oʻrganish yoʻli bilan aniqlanadi.
Temperaturaning quyidagi xillari mavjud: yulduz (yoki boshqa obʼyektning, masalan, Quyosh toji) ning effektiv temperaturasi — yulduz oʻlchamiga teng va yulduz tarqatayotgan toʻliq nurlanishni chiqara oladigan mutlak qora jism.
Ravshanlik temperaturasi — berilgan yoʻnalishda kuzatilayotgan muayyan toʻlqin uzunlikdagi nurlanish intensivligiga teng nurlanish chiqara oladigan mutlaq qora jism.
Spektrofotometrik temperatura — kuzatilayotgan spektral sohadagi nurlanish intensivligining nisbiy taqsimlanishiga yaqin nurlanish chiqara oladigan mutlaq qora jism.
Spektrometrik temperatura — spektrning turli sohalarida turlicha boʻlishi mumkin.
Temperatura shkalalari Temperatura shkalalari - qulay va yetarli darajada aniklik bilan oʻlchanadigan biror fizik kattalikning uzluksiz ketma-ket keluvchi kiymatlari va traning moye keluvchi kiymatlari orasida chizikli bogʻlanish mavjudligini ifodalovchi tizim. Trani bevosita oʻlchash mumkin emas. Uni aniklash uchun termometrik kattalik va termometrik jism, shuningdek, gradus kattaligi va hisoblashning boshlangʻich nuqtasi berilgan boʻlishi, yaʼni Temperatura shkalalarini aniklash kerak. Ammo jism trasining oʻzgarishi uning qariyb barcha fizik xossalariga taʼsir qiladi. Trani oʻlchash uchun bu x fizik kattaliklarning istalgan biridan foydalanish mumkin. Trani oʻlchashdagi xatoliklarni kamayti " rish uchun termodina 1000— mik temperatura shkalasini tuzishda avvalgidek muz eoo ning erish va suvning qaynash nuqtalaridagi jism xossalariga asoslanmasdan, bitta reper 708 nuktadagi jism xususiyatlaridan foydala 600 nishga kelishilgan. Bunday nukta bir vaqt 500 ning oʻzida uch agregat holat (gazsimon, suyuq 400va qattiq) da boʻlgan suvning uchlanma nuk 300 — Gʻiosidir. Bu nuqtaga moye temperatura 273,15 K ga 200 — teng qilib olingan. Mutlaq termodinamik t ~ Temperatura shkalalari fizikada asosiy Temperatura shkalalari hisoblanadi. Kengayish termometrlari Kengayish termometrlar. Bu termometrlar harorat o‘zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmining chiziqli o‘lchamlarning o‘zgarishiga asoslangan. Haroratni o‘zgartirish uchun kontakt usullari qo‘llaniladi. Kontakt usullarini o‘lchashni amalga oshirish uchun kengaytirilgan termometrlar (shishali, suyuqlik, manometrik, bimetallik va dilatometrik) va harorat o‘zgartkichlar ishlatiladi. Haroratni kontaktsiz o‘lchash pirometrlar (kvazimonoxromatik, spektral nisbat va to‘liq nurlanish) orqali amalga oshiriladi. O‘lchashning kontakt metodlari kontaktsizlarga nisbatan o‘ta oddiyligi va aniqligi bilan ajralib turadi. Biroq haroratni o‘lchash uchun o‘lchanadigan muhit va jism bilan bilvosita kontakt kerak bo‘ladi. Natijada, bu bir tomondan o‘lchash joyidagi muhit haroratining buzilishini keltirib chiqarsa, boshqa tomondan sezgir element va o‘lchanayotgan muhitni haroratlarining mos kelmasligi sabab bo‘ladi. Termoelektrik termometrlar Termojuftlangan elektr o'lchash asbobi termoelektrik asbob deyiladi. U haroratni 50dan 25000С gacha o'lchash uchun qo'llaniladi va boshqa asboblarga solishtirilganda qator afzalliklarga ega: o'lchashlarda aniqligi yaxshi, ularning mutlaq qiymatlarini katta haroratlar oralig'ida o'lchash mumkinligi, bir nechta termojuftlarni qayta ulagich yordamida bitta elektr o'lchash asbobiga ulash bilan harorat nazoratini markazlashtirishga imkon beradi. Haroratni o'lchash uchun termoelektrik termometrlar ishlatishi termojuftning termoelektr yurituvchi kuchi haroratga bog'liqligiga asoslangan. Termoelektr yurituvchi kuch ikki xil o'tkazgichdan tuzilgan zanjirda, bu o'tkazgichlar ulangan joylarida haroratlar farqi natijasida hosil bo'ladi.Termoelektrik termometrlarni tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallarga qator talablar quyiladi: issiqlikka chidamlilik, issiqlikka mustahkamlik, kimyoviy chidamlilik,barqarorlik, tiniqlik, darajalangan tavsiflari chiziqliligi, yuqori sezgirligi va boshqalar.Ularning orasida majburiy va ma'qul keladiganlari bor. Majburiy talablar qatoriga darajalangan tavsiflar barqarorligi va ma'lum termoelektrik xossalarga ega kerakli miqdorda materiallarni qayta ishlab chiqarish kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
