Oilada farzandlarni ma’naviy va ahloqiy tarbiyalashda milliy qadriyatlar

2.Oilada bolaning yosh xusussiyatlariga qarab tarbiyalash.

Tarbiya bir umr davom etadigan jarayon... Lekin inson, kamolotga asos bo`ladigan barcha boshqa omillar oiladan barchaning o`rnini bosa olmaydi. Jamiyat rivojlangan sari oiladagi tarbiya ahamiyati, ota - onaning ma’suliyati ortib boraveradi, Tarbiyali farzand ota - ona baxti, yomoni bir umrlik darddir. Bunday dardni olamda hech bir shifokor davolay olmaydi.

Oila bola tarbiyasini ancha erta boshlab uzluksiz, bosqichma - bosqich olib borgan ma’kul. Donolar farzand tarbiyalashni 3 davrga bo`lganlar:

Bola 1 yoshdan 8,10 yoshgacha bo`lgan davrlar. Bolani ozodalikka, mehnatga, kattalarga salom berishga o`rgatish ma’naviyati poydevoriga qo`yilmagan g`ishtlardir.

10, 11... 16 yosh orasidagi davr. Ancha murakkab, ma’suliyatli davrdir... Uz qilmishlari nimaga olib kelishini to`la tasavvur eta olmaslik og`ir oqibatlarga kelishi mumkin.

15,16 yoshdan boshlab ijtimoiy hayot ehtiyojlari asosida tarbiyalash lozim. Bu davrda bolaga ota-onaga o`z yo`lini va baxtini mehnat topa oladigan shaxs sifatida qaramog`i kerak... Turfa fikrlashga, faoliyat ko`rsatishga keng yo`l ochib berish lozim.

Bola katta bo`lgach ota-onaga xamkor, maslahatgo`y
bo`lib qoladi.

Bola bilan maslahatlashish katta tarbiyaviy ahamiyatga ega.

Bola qalbidagi birinchi ma’naviyat urug`ini ota - ona ekkani unib chiqadi. «Ekkaningni o`rasan», - deya bejiz aytishmagan.

- Farzand noqobilligidan nolish ...

Ota - ona bola tarbiyasida ularning iste’dodiga ham ahamiyat berish kerak.

Xoja Samandar Termiziy: «Farzandlarni otasining xizmatlari tufayli emas, o`zlarida bor qobiliyatga asoslanib tarbiyalanish lozim», - deya uktiradilar.

Farzanddarni odobli qilib tarbiyalash oiladagi vaziyatga bog`liq. Lekin u ko`chaga chiqib beadab yoshlar davrasiga kirib qolsa, Xoja Samandar Termiziy: «Agar har kim yoshligidan beodob kishilar orasida o`sib ulg`aysa, katta bo`lgach, uning vujudiga o`rnashib olgan badfe’llik illatlarini chiqarib tashlash qiyin bo`ladi», - deydilar.

Beodoblik insonda uchraydigan eng og`ir nuqsondir. Inson odobi ,bilan go`zal, deydi xalqimiz.

Axloq va odob shunday poydevorki, insonning boshqa barcha ma’naviy fazilatlari Zo`r ilmi, bilimi ham uning zaminida shakllanadi. Uluglik aqli odob, bilim birligi bilan shakllanadi. Axloqli, odobli bolada bilim olishga ishtiyoq kuchli bo`ladi. SHu sababli xaleda aql qadri odob bilan, boylik qadri sahovat bilan, kuvvat qadri baxrdirlik bilan bezaladi.

Farzandga birinchi qadamdanok, axlok, va odob o`rgatgan ota - ona uning kelgusi baxtiga mustaxkam poydevor o`rnatgan bo`ladi... Ba’zan insonning kichik nuqsonlari uning soyasida qolib ketadi.

Farzand tarbiyasi shunchalik ma’suliyatliki, bu ishda xatoga yo`l ko`yish oson, lekin bu xato tuzatish qiyin. Ba’zi ota - onalar farzand tarbiyasiga befark qaraydi. Ish bilan bandman.

Bola 18 - 20 yoshga to`lgach o`z qadr - qimmatini, izzatini va ma’naviyatini aqlan, axloqan his qiladi. qizlar or -nomus, iffati, qadr - qimmatini ancha to`g`ri tushunadi. Bu davrda yoshlar ma’naviy omillarga ko`proq beriladi.

Bozor munosabatlari faqat pul topish yo`lini izlashdan iborat emas. Kishilarda yuksak ma’naviyat ham bo`lishi kerak.

YOshlar taqdirining ijobiy va salbiy tomoni bor. YOshlar zamonaviy fan asoslarini, eng yangi texnika va texnologiyani, milliy va umuminsoniy ma’naviyat asoslarini chuqur egallash lozim.

YOsh avlodni bugungi ko`p imkoniyatlargagina emas, balki ertangi kun ehtiyojlariga karab tarbiyalash kerak.

Bolalar doim foydali ish bilan band bo`lishi lozim. Ota-ona farzand tarbiyasini davr ruhiga mos kelishi bilan birga jamiyat, millat taraqqiyoti ehtiyojlariga va imkoniyatlari bilan bog`liq kelajagi ham turishi kerak.

Ota-ona farzand tarbiyasida o`z dunyoqarashi, tasavvurlari va tushunchalari doirasida qolib ketmasligi lozim.

Tarbiyada yoshlarning xohish - istaklarini inobatga olish kerak.

XXI asr fan va texnika, inson ma’naviyati juda tez o`sib borayotgan davr.

Fan va texnika tarakkiyoti o`z -o`zidan amalga oshavermaydi.

Uni aqliy, axloqiy, ilmiy, salohiyati rivojlangan yoshlar amalga
oshiradi.

Hozirgi davrda oilada axloqiy tarbiyaga e’tibor berish zaruriyati yuzaga keldi.

I.Karimov: «Biror jamiyat ma’naviy imkoniyatlarini odamlar ongida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarini rivojlantirmay va mustaxkamlamay, o`z istiqbolini tasavvur eta olmaydi». (Uzbekiston XXI asr bo`sag`asida).

Oiladagi axloq, odob tarbiyasi avtomatik tarzda amalga oshmaydi. Eng muhimi - oiladagi ma’naviy muxitdir. U inoqlik ahillik, totuvlikdir.

Ota - onalarning milliy - madaniy saviyasi kasb - hunari, milliy mansubligiga, diniy e’tiqodlari ham bolalarning axloqi, odobi, butun ichki dunyosi shakllanishiga ta’sir etadi.

Bola ota - onasidan mehr ko`rmasa, bag`ritosh bo`ladi, ortiqcha erkalatilsa, taltayib ketadi.

Oiladagi tarbiyada yoshlarda milliy iftixor tuyg`usini tarbiyalashga ‘tibor berish kerak.

Muayyan millatga mansublikni ham xis qilish lozim. Uning tarixi, tili, qadriyatlarini bilish inson ma’naviy kamol topishida nihoyatda muxim.

Milliy iftixor har bir yosh yigit va qiz o`z millati va tarixi, taqdiri, istiqboli mamlakatining imkoniyatlarini bilishidir. Vatan millat manfaatlari yo`lida fidokorona mehnat qilish uning shon - shuxratining ulug`ligiga intilishidir. Milliy rux esa milliy iftixor, vatanparvarlik tuyg`usi asosida shakllanadi. Milliy rux har bir shaxsdagi ichki ma’naviy qudratdir. Kelajakka ishonch mustaxkam e’tiqoddir. Milliy ruh milliy irodani mustahkamlaydi, uni unvon darajasiga ko`taradi.

Insonning vataniga bo`lgan sevgisi ham o`z millatiga bo`lgan

ishonchi va xurmati asosida shakllanadi. YOshlar vatan millat
takdiriga nisbatan loqayddik kuchaysa, ular mamlakatda bo`layotgan
voqealarga nisbatan befarq qarasalar - bu chuqur millyay
fojeaning belgisidir. Vatan va millat har bir inson
qiblagohdir, sajdagohdir. Inson uchun vatan va millat bittadir.
SHu vatan tinch bo`lsa, biz tinch bo`lamiz. Boy bo`lsag boy bo`lamiz.
Tinch, osoyishta rivojlansa, barcha orzu - umidldrimizga
erishamiz. O`zbekiston dunyodagi barcha o`zbeklarning boshini
qovushtiradigan, manfaatini himoya qiladigan qadr - qimmatini
ulug`laydigan, tarixiy xotirasini shakllantirib

mustaxkamlaydigan yagona mamlakatdir. O`zbeklarning e’tiqodi, ma’naviyati, mezonlariga qarab inson uchun eng katta fojea vatangadolikdir, eng katta xiyonat esa vatanfurushlikdir.

Oilada milliy iftixor tuygusini tarbiyalash ota - onalarning umumiy dunyoqarashi, ma’naviy saviyasiga xdm bog`liq. Hozirgi ko`plab ota - onalar sovet tuzumi davrida tarbiya ko`rgan. Bu davrdagi siyosat esa kishilarning milliy iftixor tuyg`usini soxtalashtirishga, ularning o`z tarixiiy xotirasidan maxrum 6"o`lgan mankurtlarga aylantirishga karatilgan edi. SHu sababli yoshlarnigina emas, xatto ayrim ota -onalarni xam milliy ongi va tarixiy xotirasi xam etarli darajada shakllangan emas.

I.Karimov:«Uylab ko`ringlar aziz do`stlar, o`shanda bizlar kimlar edik. Taqdirimiz, erkimiz kimlar qo`lida edi? Ka’ba deb qaerga siginar edik. Har tong «Assalom» - degan madhiya ohanglari ostida kimlarga qulluq qilib uyg`onardik? Bilimimiz, dinimiz kay ahvolda edi? Imom Buxoriy, At - Termiziy, Xoja Baxouddin Naqshbandlarning nomlariga e’tibor berdikmi? Amir Temur, Bobur va boshqa bobokalonlarimiz buyuk nomlari qaysi kitoblarga qorishib yotgan edi? Milliy g`ururimiz insoniy sha’nimiz, urf - odatlarimiz qanday tushunchalarga almashtirilgan edi. Xo`sh, o`zimizchi? Uzimiz o`zligimizni bilarmidik? Qanday mo`’tabar zamin, ulug` ajdoddarimizning mehri bilan oziqlangan er o`glonlari ekanligimizni anglarmidik?».

YUqoridagilarning ota-ona bilib olgandan so`ng farzandlariga o`rgatishi zarur.

Ota-ona farzandlariga berayotgan tarbiya inson shaxsi shakllanishining birinchi poydevoridir. Bu poydevor inson ma’naviy olami degan jarayonning hammasi emas, balki boshlanishi, Bu poidevor aql, idrok, ma’suliyat bilan barpo etilgan bo`lsa, uning ustiga go`zal mustaxkam bino urish mumkin. Bu binoning chiroyi naqshlari inson hayotining barcha davrlarida jilolanib sayqal berib turadi. Inson umri qancha uzun bo`lmasin, bu binoni takomillashtirishi, go`zallashtirishni davom etaveradi, hech vaqt o`z nihoyasiga etmaydi... Aqlli inson qanchalik buyuklikka erishmasin, ota - onasi unga o`ziyam uzunroq qo`shilaveradi. Ota - ona burchi va ma’suliyatining buyukligi tarixning barcha davrlarida tan olingan haqiqatdir.

Uzbek oilalarining o`ziga xos tomonlaridan biri ko`p farzandlilikdir. Lekin asosiy gap oiladagi bolalar sonining ko`paytirishdangina iborat emas... Hozirgi kunda jamiyat taraqqiyoti va u odamlarining soni emas balki sifati ahamiyatli bo`lib qolmoqda. Bu muammo O`zbekistonda ham kun tartibiga qo`yilgan. O`zbekistonda oilalar ko`p farzandlidir. Odatda ko`p farzanddi oilada bitta ota ishlaydi. Ona esa bolalarni boqish va uy ro`zg`or ishlari bilan shug`ullanadi. Bozormunosabatlariga o`tish davrida ota ish topolmay kolishi ham mumkin. Unda oila kiynaladi.

Oilalar va farzandlar tarbiyasi borasidagi vaziyatni davlat hech qachon o`z holiga tashlab qo`ygan emas. Oila mustahkam bo`lmasa, jamiyat ham mustahkam bo`lmaydi.