Оила психологияси

Mavzuning  bayoni: 
 
Oila  psixologiyasi  o’quv  kursining  maqsadi  siz  yoshlarni  oilaviy  xayotga 
tayyorlashdan iboratdir.  
 
Ma’lumki, insoniyat jamiyati taraqqiy etib borgan sari odamlarning o’zlari ham, 
ularning  bir-birlari  bilan  bo’ladigan    o’zaro  munosabatlari  ham,  ayniqsa,  shaxslararo 
munosabatlar  orasida  eng  samimiy,  yung  yaqin  bo’lgan  jilaviy  munosabatlar  ham 
takomillashib, o’ziga xos tarzda murakkablashib boradi. 
Oila  psixologiyasi  fanining  predmeti-oilaning  ijtimoiy  va  etnopsixologik 
xususiyatlarini  tashkil  etishi,    jamiyatnining  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishi  shaxsning 
madaniy  takomillashuviga,  shaxlarni  bir-biriga  qo’yadigan  talablari  oshishiga  va 
shaxslararo munosabatning noziklashuviga olib keladi. Buning debochasi sifatida sevgi, 
muxubbat,  oila  va  oilaviy  munosabatlar  yuzaga  keladi  bu  esa  o’z  navbatida  oila 
psixologiyasining ilmiy taqiqot predmeti sifatida o’rganilishi talab etiladi.   
Oila  psixologiyasi  fanining  vazifasi–oila  psixologiyasiga  doir  eng  muhim  bilimlarni 
berish  va  ular  asosida  tegishli  malakalar  ko’nikmalarni  shakllantirib,  yoshlarni  oilaviy 
hayotga  tayyorlashdir.  Oilanining  shaxsni  shakllanishidagi  roli  haqida  yoshlarga 
tasavvur  berish,  yoshlarga  oilaviy  hayotga  kuzatiladigan  o’zgarishlar  haqidagi  ilmiy 
bilimlar  bilan  tanishtirish,  yoshlarga  oilaviy  hayotda  bo’ladigan  muammolar, 
qonuniyatlar haqida ilmiy tasavvur bilan tarbiyalash, ularni bu jarayonlarga tayyorlash, 
yoshlarni  oilaviy  hayotda  yuzaga  keladigan,  muammolarga  konstruktiv  tus  berishga, 
destruktiv  yo’nalishlardan  saqlanishga  o’rgatish,  yoshlarni  muammoli  vaziyatlardan 
psixologik jihatdan oqilona chiqish malakalarini o’rgatish, yoshlar o’zlarining turmush 
o’rtoqlarini  to’g’ri  tanlash  malakalarini  shakllantirish,  yoshlarni  jinsiy  hayotga  ilmiy 
asosda  tayyorlash,  yoshlarga  oilaning  mustahkamligini  ta’minlovchi  bilim  va 
malakalarini  shakllantirish,  yoshlarni  oilaviy  muloqatga  tayyorlash,  yoshlarni  oilani 
rejalashtirishga o’rgatish kabi vazifalar o’quvchilarga berilishi ko’zda tutilgan. 
Insonning  tirik  mavjudod  sifatida  harakatda  bo’lish  turli  xil  ehtiyojlarni  amalga 
oshirishni taqozo etadi. Ulardan ba’zi birlarini mustaqil amalga oshirilsa, ba’zilarini esa 
faqatgina  kim  bilandir  birgalikda  amalga  oshirish  mumkin.  Agar  nikoh  paydo  bo’lgan 

---

 
19 
davrlarda  xo’jalik  ishlari,  iqtisodiy  ishlar,  avlod  qoldirish  va  tarbiyalash  funktsiyalari 
ahamiyatli bo’lgan bo’lsa, hozirgi davrga kelib psixoterapevtik funktsiyalar, emotsional 
qo’llab-quvvatlash 
funktsiyalarining 
ahamiyati 
kuchaymoqda. 
Er-xotinlik 
munosabatlari  hozirgi  zamonaviy  ko’rinishda  ekzistentsional  mazmunga  erishganlik 
pozitsiyasidan  baholanadi  va  er  va  xotin  o’rtasidagi  psixologik  munosabatlar 
ko’rinishida namoyon bo’ladi. Nikoh bo’lishi uchun asosiysi his-tuyg’ular hisoblanadi. 
Aynan  sevgi-muhabbat  hislari  oila  qurishga  undaydi  (olib  keladi).  Hatto  shubhali 
bo’lgan ―hisob-kitobli nikoh‖da ham sevgi paydo bo’lishi ehtimoli bor. 
Har  bir  odam  noyob  va  takrorlanmasdir,  ushbu  noyoblikning  ikkinchi  tomoni 
yolg’izlik  qismatidir  (insonning  o’z  shaxsiy  xususiyatlarini  takrorlanmasligini  va 
turmushini noyobligi). 
Insonning o’z turmush tarzini noyobligi va shaxsiy xususiyatlari va ko’rinishlarini 
takrorlanmasligini  anglanganligi  yolg’izlikni  engishga  undaydi.  Kimdir  uni  tushunishi, 
qabul qilishi va kimgadir kerak bo’lishi kerak. Inson sevish va sevilishni xohlaydi. Buni 
esa u nikoh va oiladan topishni mo’ljallaydi, tahmin qiladi. 
Oila  psixologiyasi  bo’yicha  chet  el  psixologlari  tomonidan  juda  katta  izlanishlar 
qilingan. Sharq mutafakkirlarining asarlarida ham ko’plab ibratli, kuzatish va tajribalar 
asosida  chiqarilgan  xulosa  va  tavsiyalar  mavjud.  Shunga  qaramasdan  ushbu  fan  etarli 
darajada  tan  olinmagan  va  metodik  tomondan  ta’minlanganligi  ham  kam  darajada 
bo’lgan.  Hatto  fanning  ushbu  tarmog’iga  kelajagi  yo’q  va  mustaqil  fan  emas  degan 
nopisandlik  bilan  qarashlar  ham  bo’lgan.  Buni  quyidagicha  izohlash  mumkin:  oilani 
o’rganish  bo’yicha  eksperimental  metodikalarni  qo’llanalishi  qiyin  kechishi,  shaxsiy 
tajribalar  ishonarli  emasligi,  so’rovnoma  metodlarini  ishonchliligi  kamli  va  hokazolar. 
Psixologik bilimlar fundamental fanga asoslangan holda ya’ni, shaxs, faoliyat, guruhlar, 
psixik rivojlanish qonuniyatlariga tayanadi. Oila psixologiyasiga esa jiddiy qaralmagan. 
Faqat  1960  yillarning  oxiri  va  1970  yillarni  boshlaridan  boshlab  nikoh  va 
oilako’pgina  fanlarda  tadqiqot  predmeti  bo’la  boshladi,  shu  jumladan  psixologiyani 
ham.  Boshida  nikoh  va  oila  muammosi  asab  va  psixik  kasalliklar  profilaktikasi 
masalalari  bo’yicha  mutahassislar  va  oiladagi  tarbiya  muassasalari  bo’yicha 
mutaxassislar e’tiborini torta boshladi. Keyingi yillarda er-xotinlik hayoti muammolari 
va  ota-ona  va  bola  munosabatlari  korrektsiyasi  bo’yicha  psixologik  konsultatsiyalar 
amaliy psixologiyada rivojlana boshladi 
Zamonaviy  oilalarni  rivojlanish  dinamikasi  ob’ektiv  va  sub’ektiv  qiyinchiliklar 
bilan  bog’liq  bo’lgan  bir  holatda,  nikoh  va  oilani  o’rganish  shaxs  va  ijtimoiy 
psixologiyada  nihoyatda  dolzarb  ehtiyojga  aylandiki,  u  ham  bo’lsa  mavjud  oilalarga 
psixologik yordam ko’rsatish va yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda qonuniyatlarni 
izlash maqsadida.