|
Oilada bolalami mehnat tarbiyasida tejamkorlikka
o ‘rgatish
Bolalarni maktabgacha muassasalardagi mehnat tarbiyasi
oilaviy tarbiyadan ajralmagan holda olib borilishi kerak. Bo-
lada mehnatsevarlikni tarbiyasining barcha qulay sharoitlari
oilada mavjud.
212
Biz bolani oilada mehnatga o'rgatibgina qolmasdan
ulami tejamkorlikga ham o‘rgatib borishimiz lozim.
Bu borada xonadonlarda uchraydigan tashlandiq ash-
yolardan foydalanamiz.
Har bir tashlandiq ashyodan biror bir buyum yasashni
o‘rgatsak, bolalarda ijodkorlik hissi ham shakllanib boradi.
Masalan, suv ichimliklaridan bo‘shagan idishlardan chi-
royli o‘yinchoqlar yasash mumkin. Svetofor, timsoq, katta-
kichik matriyoshkar, ari, tulki o‘yinchoqlari hamda chiroyli
qalamdon, guidon yasash mumkin, bu o'yinchoqlami yasash-
lari asosida bolalarda tejamkorlik hissi singdiriladi.
Tashlandiq ashyo hisoblangan paypoq, kiyilmaydigan
ko‘ylaklami lentasimon qilib qirqib, ulami bir-biriga ulanadi,
so‘ng koptok qilib o‘raladi.
Bu ipdan to‘qilgan gilamchalar juda mustahkam bo‘lib,
yuvilish va quritish juda osondir.
Yana eski paypoqqa uyda ishlatilmaydigan, qolgan may-
da sovun parchalarini solib, ulardan yostiqcha shakli tikilsa,
oshxona mebeli va muzlatkichni artish uchun qulay mo-
chalka hosil bo4adi.
Biz bolalami oilada tejamkorlikni o‘rgatib, borar eka-
nmiz, ular yoshligidanoq buyum va materiallami isrof qil-
maslikni har bir narsani hayotda tejab ishlatishga ko‘nikma
va malaka hosil qilib borishlarini o‘rgatishimiz zarur. Qog‘oz
karton va gazlama hamda tolali materiallar tayyor mahsulot
bo‘lib, ulardan turli o‘yinchoqlar yasaladi, ulaming chiqin-
dilaridan ham tejamkorlik bilan foydalanishni o‘rgatiladi.
Bolalar bog‘chasida turli materiallar bilan ishlashda esa
eng, awalo, qaysi narsadan nimalar yasash mumkinligini
awaldan rejalab, anchayin izlanib, tabiat qo‘ynidan axtarib
topib, yig‘ib olingandan, so‘ng reja asosida turli o‘yinchoqlar,
ertaklar asosida ko‘rsatmali ko‘rinishlarga boy personajlar
yasash mumkin. Turli omillar: Eman daraxti mevasi po‘st-
log‘i, na’matak mevasi, chig'anoqlar, yong‘oq po‘stlog‘i,
qovoq urug‘lari, na’matak guli va boshqalardan xalq ma-
sallari, multfilm qahramonlarini; «Ninachi va chumoli»,
«Toshbaqa va chayon» kabi masallami ertak qahramonlarini
yasashlari mumkin. Mehnat mashg‘ulotlarida — daraxt
navdalari qamish paxol, g‘o‘za chanoqlari, qumlaming
ishlatilishi hamda plastik massalar: plastilin, rezina, selofan,
polietilen lentalari, plyonkalar, gugurt qutuchalari, g‘altak
iplar, flomasteming tugaganlari hamda pista po‘choqlari
danak po‘choqlari, kungaboqar o'simligining kosachasi,
tuxum po'choqlari ishlatiladiki, ana shunday tashlab yubo-
rilishi mumkin bo'lgan narsalardan chiroyli, go‘zal o‘yin-
choqlar, ertak qahramonlari, turli ko‘rsatmali manzaralar
yasash mumkinligini tejamkorlik ruhida taibiyalash imko-
niyatlari ko'pligini ko‘rsatadi.
Tashlandiq narsalardan ham kerakli buyumlar, estetik
zavq olsa bo'ladigan, ayniqsa, o‘z ko‘rinishi, mazmuni bilan
bolalami tarbiyalashi mumkin bo‘lgan narsalar yasalishi ular
tarbiyasiga ijobiy ta’sir etadi. Oilada, ota-onalar, bolalar
bog‘chasida tarbiyachi bolalami ana shunday ishlami amalga
oshirishi uchun ushbu materiallarga ehtiyotkorona munosa-
batda bo‘lishlikni ulardan unumli ham tejamkordik bilan
foydalana olishlikni uqtirib borish kerak.
Shunday qilinsa, bolalar yashnab turgan daraxt shoxlarini
shart kesib yoki sindirib olmaydi, daraxtlami kuzatib, qurigan
keraksiz shoxlarini kesib oladi. Kesib olayotganda o‘sha
shoxdan nima yasasa bo‘ladi, chamalashni o‘rganadi. Turli
tabiiy materiallami to‘plash, saqlash, ishlov berish yo‘llarini
214
qo‘llash bolalarini tabiat bilan tanishgandagi bilimini mustah-
kamlaydi.
Turli tabiat materiallari bilan ishlash mashg‘ulotlami
rejalashtirish va materiallami tanlashda albatta mahalliy sha-
roitlardan kelib chiqish, o‘lka iqlimi, tabiati, islilab chiqarish
korxonalari, xalq badiiy ustaxonalari va shu kabilari e’tiborga
olish kerakligini unutmaslik lozim.
Bunday mashg‘ulotlar bolalaming ijodiy qobiliyatlarini
o'stiribgina qolmay, ulaming ijodkorligini o‘stiradi, estetik
hissiyotini shakllantiradi.
Bolalar turli materiallar bilan ishlash jarayonida turli
tabiiy materiallami to‘plash, saqlash qoidalari bilan tanishadi,
tevarak-atrofni muhofaza qilishga o‘rgatadi. Turli tabiiy
materiallaiga ishlov berish va rejalashtirishni, ulami nimalar
yasay olishni tahlil qilishni hamda ishlov berish asboblarini
tanlay oladilar. Bolalarda bu ishlami bajarishlarida ular
mustaqil fikrlay olib, ijodkorhkni namoyon qiladilar. Ijod-
korlik qobiliyatlari o‘sadi.
Obrazlar, personajlar, o‘yinchoqlami yaratishda kons-
truktorlik va ijodiy qobiliyatlari rivojlanadi, murakkab
asboblar, bigiz, qaychi, bolg‘acha, pichoqchalar bilan kattalar
yordamida ishlata bilish malakalarini egallaydilar. Bolalar
turli tabiat materiallar bilan ishlashlari alohida qiziqish
uyg‘otadi, ayniqsa, loy, plastilin, daraxt shoxchalari, chinor
urug‘lari, turli qurigan barglar, daraxt po‘stlari, yelimlaridan
foydalanib qushlar, jonivorlar, ertak ishtirokchilarining
shakllarini qiziqib yasaydilar. 0 ‘z tasawurlari personajlar
bilan boyiydi.
Bolalar turli materiallar bilan ishlashda ishlar qoidalari
bilan tanishadilar, texnik xavfsizlik qoidalari, gigiena-sani-
215
tariya holatlariga rioya qilibgina qolmay tejamkorlikka ham
alohida e’tibor beradilar.
Bolalarga turli ashyolardan narsalar yasashni rejalash-
tirishni o‘rgatar ekanmiz tabiiy materiallaming xossa va
xususiyatini hisobga olgan holda isrofgarchilikka ham yo‘l
qo‘ymaslikni tushuntiriladi. Ulaming shakl, ko‘rinishlarini
rejalab aniq narsa yasash yo‘li bilan tejashni o‘rgatiladi.
Qanday asboblami bolalarga berish mumkinligi va asboblami
to‘g‘ri ishlatish (sindirmaslik, buzmaslik) yo‘llari uqtiriladi.
Ish joyini tartibsiz qolishdan saqlashni ta’kidlanadi.
Ish mazmuni sodda murakkabligiga qarab, bosqichma-
bosqich guruhlarga moslash yo‘li bilan tejamkorlik tuyg‘usini
singdirish talab etiladi. Yuqoridagi tartib qoidalar bolalarda
tejamkorlik, tadbirkorlik sifatlarini tarbiyalashda mehnat
mashg'ulotlari samaradorligi oshiriladi. Asosan, tayyorlov
gurhida bolaning yosh xususiyatini hisobga olib, sanchil-
maydigan, kesmaydigan asboblardan foydalangan holda
po‘kak, turli bo‘sh qutilar, qutichalar, daraxtlaming urug‘lari,
qurigan barglardan yelimlab yopishtirish, plastilin yordamida
yopishtirish yo‘li bilan turli shakldagi
Do'stlaringiz bilan baham: |
