Odilqoriyev X. T

Mansabdor shaxslarning huquq ijodkorligi. Avvalo, mansabdor

shaxs tushunchasini aniqlab olish lozim, chunki amaldagi qonunchilikda unga tegishli ta’rif berilmagan. Holbuki, mansabdor shaxs – davlat hokimiyat yoki boshqaruv organida yoxud nodavlat tashkilotida muayyan lavozimni egallagan, unga yuklangan vazifalarni bajarish uchun huquqiy hujjatlar qabul qilish va amalga oshirish vakolatiga ega bo‘lgan shaxsdir.

Nodavlat tashkilotlar (xo‘jalik, tijorat, ijodiy va hokazo) rahbarlarining huquqiy hujjat qabul qilish va amalga oshirish bo‘yicha vakolatlari mehnat, fuqarolik, moliya va boshqa sohalarga oid qonunchilik qoidalaridan kelib chiqa-

¹ Qarang: Оdilqoriyev Х.T., Yakubov Sh.U. Milliy huquqiy tizim va huquqiy qadriyatlar. – T., 2011.

– 237-bet.

di. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarida nazarda tutil- gan quyidagi mansabdorlik lavozimlarini sanab o‘tish mumkin: Prezident, Oliy Majlis Qonunchilik palatasining Spikeri, Bosh vazir, vazir, hokim, prokuror, sudya, boshqarma va bo‘lim boshliqlari, korxona, muassasa, tashkilotlar rah- barlari va boshqalar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlatimizdagi eng oliy mansabdor shaxs hisoblanadi.

Mansabdor shaxsning normativ-huquqiy hujjatlar loyihasini tayyorlash va uni qabul qilish bo‘yicha faoliyati huquq ijodkorligi hisoblanadi. Biroq, uning huquqni qo‘llash bilan bog‘liq xatti-harakati huquq ijodkorlik faoliyati doirasiga kirmaydi.

Huquq ijodkorligi jarayoniga turli-tuman hayotiy vaziyatlar, ijtimoiy omil- lar (sotsial faktorlar) jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy omillar huquqiy tartibga solish ehtiyojini aniqlashga, huquqiy hujjat loyihasini tayyorlashga, qonunchilik hujjati loyihasini muhokama qilish va qabul qilishga, pirovardida uning maz- muniga u yoki bu tarzda ta’sir o‘tkazuvchi ijtimoiy hayot hodisalaridir. Huquq- ni yaratish va shakllantirish jarayoniga eng avvalo iqtisodiy (moddiy), siyosiy, ijtimoiy, mafkuraviy va boshqa omillar ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois huquq yaratish jarayonida ijtimoiy omillar imkon qadar to‘la hisobga olinsa, yaratilayotgan qonunlar (huquqiy hujjatlar) jamiyat rivojlanishining obyektiv qonuniyatlariga, taraqqiyot ehtiyojlariga shunchalik mos keladi, hayot bilan hamohang bo‘ladi¹. Ijtimoiy ahamiyatga molik muayyan normativ-huquqiy hujjatni yaratishda qonun chiqaruvchi organ, har qanday huquq ijodkorlik subyekti quyidagi vazi-

falarni bajarishi lozim bo‘ladi:

• 
  tegishli normativ-huquqiy hujjat qabul qilinishi zarurligini belgilovchi turli sotsial omillarni o‘rganish;
  
• 
  huquqiy normalarni shakllantirish (loyihalashtirish) chog‘ida ijtimoiy va milliy qatlamlarning, sinflarning, butun jamiyatning turli-tuman manfaatla- rini aniqlash va e’tibor bilan inobatga olish;
  
• 
  tayyorlanayotgan huquqiy normalar loyihasini tarixan avval qabul qilingan analogik hujjatlar bilan va xorijiy davlatlarda bugungi kunda amal qilayotgan shunday huquqiy qoidalar bilan qiyosiy tahlil o‘tkazish;
  
• 
  zaruriyat taqozo etganda ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning oqilona variantlarini aniqlash uchun ijtimoiy eksperiment yo huquqiy eksperi- ment (tajriba) o‘tkazish;
  
• 
  loyihalashtirilayotgan huquqiy normaning huquqiy tizimda amal qilayot- gan boshqa normalar bilan o‘zaro aloqasi va o‘zaro ta’sirining xususiyatlarini, tabiatini aniqlash kabi qator harakatlarni amalga oshirish².
  

¹ Qarang: Оdilqoriyev Х.T. O‘zbekiston Respublikasida qonun chiqarish jarayoni. – T., 1995. – 83-bet.

² Batafsilroq qarang: Керимов Д.А. Культура и техника правотворчества. – М., 1991. – 23-bet.
Huquq ijodkorligi davlat faoliyatining huquqiy shakllaridan biri bo‘lib, bu jarayonda quyidagi funksiyalar bajariladi: qonunlar, boshqa huquqiy hujjatlar loyihasini tayyorlash; amaldagi qonunchilikni yangilash, uni ijtimoiy taraqqiyot ehtiyojlariga doimo moslashtirib turish; eskirgan huquqiy normalarni bekor qilib borish; huquqda hal etilmagan jabhalar, bo‘shliq(probel)ni to‘ldirib borish; qonunchilikni tartibga keltirish bir tizimga solish(sistemalashtirish).

Davlat qonunchilik faoliyati orqali siyosiy, iqtisodiy, sotsial-madaniy va mafkuraviy hayotning hamma sohalaridagi eng muhim masalalarni hal etish- ga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar yaratadi. Qonunchilik funksiyasi har qanday davlatning ajralmas funksiyasi bo‘lib, bu uning shunday bir faoliyat yo‘nalishiki, unda davlatning oliy vakillik idorasi ijtimoiy tajribani umumlashti- rish asosida jamiyatga davlat rahbarligini o‘tkazish va ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish maqsadida qonunlar yaratadi, mavjud qonunlarni o‘zgartiradi va eskirganlarini bekor qiladi.