Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

Normativ-huquqiy Normativ-huquqiy hujjatlarni hayotga

hujjatlarning 4-§. vaqt, hudud va shaxslarga nisbatan amal qilishi

samarali tatbiq etishning muhim sharti – ularning amal qilish doirasini aniq belgilab olishdir. Normativ hujjatlarning amal qilishi ularda nazarda tutilgan yuridik oqibatlarning yuzaga chiqishidir. Normativ-huquqiy huj-

jatlarning amal qilish ko‘lami amaliyot uchun
bevosita ahamiyat kasb etadi. Bu masala quyidagi to‘rt yo‘nalishni qamrab oladi:

• 
  mazkur hujjat qanday ijtimoiy munosabatlarga tatbiq etiladi (harakatlanish mavzusi);
  
• 
  normativ hujjat qachondan boshlab va qaysi vaqtgacha amal qiladi
  

(vaqt bo‘yicha amal qilishi);

• 
  u qaysi hududga o‘z ta’sirini o‘tkazadi (hududda, makonda amal qilishi);– normativ hujjat kimlarga taalluqli (shaxslarga nisbatan amal qilishi).
  

Hujjatning amal qilish mavzusi. Normativ-huquqiy hujjatlar turli mazmundagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Masalan, ma’muriy qonunchilik sohasidagi normativ hujjatlar davlat boshqaruvi bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soladi; fuqaroviy qonunchilik hujjatlari mulkiy va mulkiy bo‘lmagan shaxsiy munosabatlarni huquqiy tartibga soladi. Bu sohalarga oid hujjatlarning hech biri o‘zgasining mavzusiga, ko‘lamiga oid munosabatlarni tartibga sola olmaydi.
Huquqiy tartibga solish mavzusini irodaviy-ijtimoiy munosabatlar tashkil etadi. Bu hol huquqiy hujjatlarning inson irodasi ishtirok etmaydigan hodisa yoki boshqa vaziyatlarga ta’sir etishini istisno qiladi. Bunday holatlar faqat yuridik faktlar sifatida maydonga chiqishi mumkin. Ya’ni, qonun bu faktlar tufayli kelib chiqadigan yuridik oqibatlarni belgilay oladi, ammo ularning mazmuniga, ichki harakatiga ta’sir eta olmaydi. Shunday qilib, normativ-huquqiy hujjatlar muayyan turdagi va mazmundagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.