|
Rasm 2. Oyoqlar tuzilishi
Tananing bo`yin asosidan to yelka bo`g`imlarigacha bo`lgan qismi yelka deb ataladi. Yelka normal, 3-rasm, a), keng, 3-rasm, b) va tor, 3-rasm, v) shuningdek, qiyalik darajasiga, 3-2 rasm) qarab, normal, 4-rasm, a) baland, 4-rasm, b) hamda past, 4-rasm, v) bo`lishi mumkin.
Rasm Tananing bo`yin Rasm 4. Tananing yelka
qismi balandligi balandligi turlari
Qorinning ham asosiy uchta shaklsi mavjud: tekis, ichga tortilgan va dumaloq-duppayib chiqib turgan qorin. Qorinning shaklsi jinsga, yoshga va oriq-semizlikka bog`liq bo`ladi.
Orqa odatdagicha yoki umurtqa bo`limlari salgina bo`rtib chiqqan, to`lqinsimon), bukchaygan va to`g`ri bo`lishi mumkin. Buyining shaklsi xilma-xil: erkaklarda muskullar juda rifojlanganligi sababli bo`yinning kesimi murakkab; Bolalarda esa birmuncha dumaloq bo`ladi. Bo`yinning uzun-qiskaligi yoshga hamda yelka qiyaligiga bog`liq.
Gavdani, jussani) belgilab beruvchi asosiy morfologik belgilar umumiy belgilarni, mutanosiblikni, gavda tuzilishi va qad-qomatini o`z ichiga oladi.
Umumiy belgilar deganda, tananing uzunligi, odamning bo`yin, ya`ni bo`y), ko`krak aylanasi, parametri) hamda vazi ,massa) kabi eng yirik belgilar tushuniladi. Gavdaning o`rtacha uzunligi, o`rtacha bo`y) o`g`il chaqaloqlarda 51,5 sm bo`ladi. Erkaklarning bo`yin 18-20 yoshda "marraga" yetadi; mamalakatimizda erkaklarning o`rtacha bo`yin 35-50 yoshgacha o`zgarmaydi, shu yoshdan o`tgach, har besh yilda 0,5 sm qisqara boradi, 55 yoshgacha shu tarzda davom etadi, keyinchalik har besh yilda 0,7 sm dan qisqara boshlaydi.
Ko`krakning antropometrik aylanasi antropologiyada juda yaxshi o`rganilgan; erkaklarda bu razmer orqada- ko`rak suyaklari ostida, oldinda esa ko`krak bezlari uchi atrofidagi pastki sigment bo`yicha o`lchab aniqlanadi. Yosh ulg`aygan sari ko`krak aylanasining o`lchami orta boradi, qarigandan keyingina bir oz kamayadi.
Bir yashar go`dakning ko`krak aylanasi 49 sm ga teng. 25-26 yoshdagi yigitlarda ko`krak aylanasi o`lchami "marra"siga yetadi va o`zgarmaydi. Erkaklar 40 yoshlarda jadal semira boshlaydi, shu sababdan ko`krak aylanavi o`lchami ortadi. Faqat 60 yoshlardagina ko`krak aylanasi o`lchami kamayadi, bunga organizmning qarishi bilan bog`lik fiziologik o`zgarishlar sabab bo`ladi.
Erkaklar gavdasining o`rtacha vazni 64 kg. Katta yoshdagi kishilar vaznining 40 kg dan kam yoki 99 kg dan ziyod bo`lishi patologik kasallik hisoblanadi. o`sish davrida tananing vazni ortaveradi; 25-40 yoshlarda vazn barqarorlashadi. 40 dan 55 yoshgacha tana vazni xar besh yilda o`rta hisobda 1,0-1,5 kg ortadi, 60 yoshdan o`tgach, birmuncha kamayadi.
Kiyimni konstruksiyalash uchun proporsiya, (mutanosiblik)ning katta ahamiyati bor. Proporsiya deganda, tananing turli qismlari o`lchamlarining nisbati tushuniladi; bu nisbat foizlar bilan ifodalanadi. V.V. Bunak katta yoshdagi erkaklar va ayollar o`rtasida ko`p uchraydigan tana proporsiyalarini uchta asosiy tipga bo`ladi: dolixomorf tip, 5-rasm, a)- bu tipga mansub kishilarning oyoqlari uzun, tana qisqa va ixcham ,kambar) bo`ladi; braximor f tip, 5-rasm, v) - bu tipga mansub kishilarning oyoklari nisbatan qisqa, tanasi uzun va serbar bo`ladi; mezoforf tip, 1.5-rasm, b)- oraliq tip hisoblanadi.
Tana proporsiyalari yoshga va jinsga qarab o`zgaradi. Yoshga bog`liq o`zgarishlar, birinchidan, tana barcha qismlarining ortishidan, ikkinchidan, proporsiyalar o`zgarishidan iborat bo`ladi. Masalan, katta yoshdagi kishining kallasi chaqaloqning kallasidan ikki baravar katta, bo`yin-uch baravar, qo`llar- to`rt baravar, oyoqlar - besh baravar va bo`yin yetti baravar uzun bo`ladi. Bunda boshning aylana o`lchami atigi bir yarim baravar, ko`krak aylanasi o`lchami esa uch baravar ortiq bo`ladi.
Jussa, tana tuzilishi) muayyan belgilar majmuiga bog`liq bo`lib, kishining qaddi-qomatini ifodalaydi. V.V. Bunak erkaklarning gavda tuzilishi, ya`ni jussasini yetti tipga bo`ladi; shulardan uchtasi asosiy hisoblanadi: (ko`krakdor, kuksi balan) tip; muskullari rivojlangan tip va qorindor tip
Rasm 5. Tana proporsiyasi turlari
K u k r a k d o r tip, 1.6-rasm, a) -unchalik semizmas, muskullari ozgina rivojlangan, ko`krak qafasi yassi, qorni tortilgan, bukchaygan.
Rasm 6. Tana tuzilishi turlari
M u s k u l l a r i r i v o j l a n g a n tip, 6 - rasm, b ga qarang)- teridagi yog` qatlami o`rtacha, muskullari o`rtacha yoki juda rivojlangan, ko`krak qafasi silindrik shaklda, orqasi tekis.
Q o r i n d o r tip, 6-rasm, v ga karang) - semiz, muskullari o`rtacha yoki rivojlangan, ko`krak qafasi konussimon, qorni dum-dumaloq bo`lib chiqib turadi, bukchaygan yoki oddiygina.
Rasm 7. O`g`il bolalar jussasining asosiy
proporsiya turlari
O`g`il bolalar jussasining V.G. Shtefko tuzgan sxemasini eng maqbul sxema hisoblanadi. Bu sxema o`spirinlar jussasining uchta asosiy tipi berilgan, 7-rasm).
A s t e n o i d tip - semizmas, muskullari kam rivojlangan, ko`krak qafasi yassiroq va tor, bukchayganroq oyoqlari nisbatan uzun, dolixomorf tipning o`zginasi; 7-rasm a ga qarang).
T o r a k a l tip - muskullari o`rtacha yoki kam rivojlangan, semizligi o`rtacha, ko`krak qafasi uzunchoq va tor, qorni tekis, orqasi to`lqinsimon, 7-rasm, b ga qarang)
M u s k u l l i tip - muskullari o`rtacha rivojlangan, semizligi ham o`rtacha, ko`krak qafasi silindrik shaklda, qorni tekis, orqasi to`lqinsimon, 7-rasm, v ga qarang)
Do'stlaringiz bilan baham: |
