Odam organizmining o’sishi va rivojlanish xususiyatlari Ma’ruza rejasi

Regressiv bosqichda tana vazni kamayadi, tana harakatlarining tezligi sustlashadi, oragnizmning funksional ko’rsatkichlari ham pasayadi. Bu bosqichda yemirilish jarayonlari qurilish jarayonlariga nisbatan ustunlik qiladi. Postnatal taraqqiyotning davrlarga bo’linishi antropologiyada pediatriyada va pedagogikada keng qo’llaniladi. Bunakning individual taraqqiyot davrlarga bo’lishi quyidagicha:

1. 
   Chaqaloqlik davri – 1-10 kun;
   
2. 
   Ko’krak emish davri – 10 kundan 1 yilgacha;
   
3. 
   Erta bolalik davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha;
   
4. 
   Birinchi bolalik davri – 4 yoshdan 7 yoshgacha;
   
5. 
   Ikkinchi bolalik davri – 8-12 yoshgacha (o’g’il bolalarda), 8-11 yoshgacha (qizlarda);
   
6. 
   O’smirlik davri – 13-16 yoshgacha (o’g’il bolalarda), 12-15 yoshgacha (qizlarda);
   
7. 
   Balog’atga yetish davri – 17-21 yosh (o’g’il bolalarda), 16-20 yosh (qizlarda)
   
8. 
   Yetilgan davr (I bosqich) – 22-35 (erkaklarda), 21-35 (ayollarda); (II bosqich)-36-60 (erkaklarda),36-55 (ayollarda).
   
9. 
   Keksalik davri – 61-74 yosh (erkaklarda), 56-74 yosh (ayollarda);
   
10. 
    Qarilik davri – 75-90 yosh (erkak va ayollarda);
    
11. 
    Uzoq yashovchilar – 90 yosh va undan yuqorи.
    

1.5. Organizmning rivojlanish jarayoni embrion va yangi tug’ilgan bolalarda bir tekis bormaydi. Embrion davrida gavdaning yuqori qismi yo’ldoshdan keladigan toza qon bilan ko’proq ta’minlanadi. Shuning uchun ham embrionning bir bo’lagi organizmning pastki qismiga nisbatan yaxshi rivojlanadi. Masalan, yangi tug’ilgan chaqaloqning kallasi bo’yinning to’rtdan bir bo’lagiga (bu davr 3-4 haftagacha cho’ziladi); kattalarda esa 1/7-1/8 bo’lagiga to’g’ri keladi. Chaqaloqlarning oyoqlari juda kalta bo’lib, deyarli qo’llariga teng turadi. Chaqaloqlarning uzunligi 50 sm, og’irligi 3500 grammgacha bo’ladi. Chaqaloq tug’ilgach ehtiyoj orqali nafas oladi, qon aylanishi mustaqil bo’lib, o’pkadan tozalanadi. Modda almashinuv jarayoni xazm qilish tizimi orqali bajariladi. Yangi tug’ilgan chaqaloqlar gavdalarining tuzilishlari o’rta yashar odamlar gavdasidan keskin farq qilib, tug’ilgandan keyin organizmdagi rivojlanish davrida mavjud bo’lgan qismlarning kattalashishi hisobiga oshib boradi. Gavdaning rivojlanish jarayoni bir tekisda davom etmaydi. Shuning uchun bu rivojlanish jarayoni 4 davrga ajratiladi.

1. 
   Chaqaloqning tishlari chiqmagan, ko’krak emish davri 4 haftadan 1 yoshgacha bo’ladi;
   
2. 
   Sut tishlarining chiqish davri 1-7 yoshgacha davom etib, bolalarning bo’yiga qarab o’sishi oyoqlarining rivojlanishidan bilinadi;
   
3. 
   Biseksual bolalik davri 8-15 yoshgacha bo’lib, o’g’il bolalar bilan qizlarning gavdalarida tashqi ko’rinishdagi ikkilamchi belgilar rivojlanadi.
   
4. 
   Balog’atga yetish (o’spirinlik davri) 15-20 yosh. Bu davrda o’g’il bolalar o’spirin bo’lib, qizlar (13-14 yoshdan 18 yoshgacha) balog’atga yetadi. Organizmning umumiy rivojlanishi 23-25 yoshgacha davom etadi. Umuman, ayollar tanasi erkaklar tanasiga qaraganda uzunroq bo’lib, qo’l va oyoqlari kattaroq, yelkalari qisqaroq, chanoq bo’lagi keng va kattaroq bo’ladi. Ayollarning bo’yi erkaknikidan pastroq, og’irligi esa o’rtacha, biroz kam bo’ladi. Erkak muskullarining jami vazni umumiy gavda vaznining 40%ini tashkil etsa, ayollarda erkaklarga nisbatan 8-10% kam bo’lib, 32% ni tashkil qiladi. Ayolning ko’krak qafasi erkaknikiga kalta va torroq, qorin kattaroq bo’ladi.
   
5. 
   O’spirinlik davridan katta yoshga o’tish, ayollarda 20 yoshdan 40 yoshgacha, erkaklarda 25 yoshdan 45 yoshgacha davom etib, keyin keksalik va 70 yoshdan boshlab esa qariyalik davrlari boshlanadi. Uzoq umr ko’ruvchilar 90 yoshli odamlardan boshlab hisoblanadi.