Ochiq zanjirli (alifatik yoki yog’ qatori)

2-amaliy mashg’ulot
Mavzu:Organik moddalarning asosiy sinflari, ularni nomlash, nomenklaturani aniqlash.
Organik birikmalar 2 ta katta guruhga bo’linadilar. Uglerod zanjiri tuzilishiga qarab ochiq zanjirli (alifatik yoki yog’ qatori) birikmalar va yopiq zanjirli birikmalarga bo’linadilar. Yopiq zanjirli birikmalar o’z navbatida karbotsiklik (yopiq zanjir faqat uglerod atomlaridan hosil bo’lgan) va geterotsiklik (yopiq zanjir hosil bo’lishida boshqa elementlarning atomlari ham ishtirok etadi) birikmalarga bo’linadi.
Karbotsiklik birikmalar o’z navbatida alitsiklik va aromatik birikmalarga bo’linadilar.

Quyida birikmalarning sinflariga misolar keltiramiz:

1. Ochiq zanjirli birikmalar:

etan propilen atsetilen

etil spirt vinil xlorid sirka aldegid
2. Karbotsiklik birikmalar:
a

) alitsiklik birikmalar:

b) aromatik birikmalar:



toluol fenol naftalin
3

. Geterotsiklik birikmalar:

etilen oksid tiofen piridin pirazin
Har qaysi qator organik birikmalari o’z tuzilishi va tarkibiga qarab sinflarga bo’linadilar. Alifatik va aromatik qator birikmalarining eng oddiy vakillari uglevodorodlar hisoblanadi. Uglevodorodlardagi vodorodlarni atomlar va atomlar guruhi (funksional guruhlar) ga almashinishi natijasida shu qator birikmalarining ma’lum sinflari hosil bo’ladi.
Ma’lum bir o’rinbosarli yoki funksional guruh uglevodorodlar va ularning hosilalari gomologik qator hosil qiladi.
Gomologik qator deb tuzilishi va xossalari o’xshash, keyingi hadi oldingi hadidan –CH₂- guruhga farq qiladigan birikmalar qatoriga aytiladi.
Organik birikmalarning muhim sinflariga quyidagilar kiradi: