Ochiq dars o‘qituvchi: J. Sherqulova

• Tabiatshunoslik va geografiya fakulteti 2-kurs biologiya ta’lim yo‘nalishi talabalariga “Mikrobiologiya va virusologiya” fanidan “Viruslar va bakteriofaglar” mavzusida
• OCHIQ DARS

• O‘qituvchi: J. Sherqulova

• O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
• OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

• QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI

• BOTANIKA KAFEDRASI

• Reja:

• 1. Viruslarning rivojlanishi tarixi
• 2. Viruslarning tuzilishi va ko’payishi
• 3. Viruslarning klassifikatsiyasi va virusli kasalliklar
• 4. OITV – Odam immun tanqislik virusi
• 5. Bakteriofaglar haqida umumiy tushuncha
• 6. Xulosa
• 7. OITS haqida qisqa metrajli filmlar

• D.I. Ivanovskiy

• 1. Viruslarning ochilish tarixi

• Viruslar alohida bir guruh mikroorganizmlar bo‘lib, boshqa mikroorganzmlardan o‘zining fiziologik va morfologik tuzilishi bilan farq qiladi. Odam, hayvon va o‘simliklarda ma’lum bo‘lgan ko‘pchilik kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilari oddiy mikroskopda ko‘rinmaydi. Shuning uchun L.Paster bunday kasalliklarga bakteriyalardan bir necha yuz marta kichik bo‘lgan ma’lum mikroorganizmlar sababchi bo‘ladi, deb taxmin qilgan edi. Viruslarni birinchi marta 1892-yilda rus olimi D.I.Ivanovskiy tamaki o‘simligida uchraydigan kasallikni tekshirib, unga tamaki mozaykasi deb nom beradi. Ivanovskiy o‘z tajribasida Mozayka kasalligi bilan kasallangan tamaki bargidan shirani ajratib olib, uni juda ham mayda bakteriyalar ham o‘ta olmaydigan Shamberlen filtridan o‘tkazadi. Ana shu filtratdan olib sog‘ tamaki o‘simligiga tekkizganda o‘simlikning kasal bo‘lganligi aniqlandi. Buni suyuq yoki filtrlanuvchi virus deb ataydi. Ivanovskiyning yuqoridagi kashfiyoti biologiyada hozirgi virusologiya fanining vujudga kelishiga sabab bo‘ldi.

• 1898-yilda Gollandiya olimi Beyyerink ham viruslar to‘g‘risida ish olib borib, hayvonlarda yashur kasalligini filtrdan o‘tuvchi viruslar tarqatishini aniqlaydi. Shunday qilib, D.I.Ivanovskiy va Beyyerinklarning ilmiy ishlari o‘simlik va hayvonlardagi viruslarni o‘rganishga asos solgan bo‘lsa, E..Djenner, F.Leffler va P.Frosh va doshqa olimlar virusli kasalliklarni o‘rganish sohasida katta va samarali ish qildilar. Hozirgi paytda viruslarning odam va hayvonlarda turli kasalliklar qo‘zg‘atuvchi 1000 dan, o‘simliklarda 800 dan ortiq turi ma’lum.

• 2. Viruslarning tuzilishi va rivojlanishi

• Viruslar juda ham mayda bo‘lib, oddiy mikroskopda ko‘rinmaydi, ularni faqat 1000 va 10000 marta katta qilib ko‘rsatadigan elektron mikroskopda ko‘rish mumkin. Shuning uchun ularning kattaligi millimikron yoki nanomikron bilan o‘lchanadi. Virus – lotincha “zahar” degan ma’noni bildiradi. Chunki viruslar o‘zidan zahar chiqarib ko‘pgina o‘simliklar, hayvonlarda va odamlarda turli: ya’ni o’simliklarda qand lavlagining sariq virusi, kartoshka bargining buralishi virusi, bеda jaroxati shishi, bеda mozaikasi virusi, hayvonlarda va odamda esa gripp, qizamiq, chechak, suvchechak, quturish kabi kasalliklarni keltirib chiqaradi. Viruslar quyidagi shakllarda bo‘lishi aniqlangan. Masalan, tayoqchasimon, sharsimon, kubsimon, ipsimon shakllarda bo‘ladi.