Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

Kompyuter  lingvistikasi asoslari
TextAnalvst SDK -  inqliz va rus tillari 
uchun lemmatizatsiya (so'zlarni me'yoriy 
shaklga keltirish), tushunchalarning chastotali 
ro'yxatini yaratish,  kontekstda so'zlarni qidirish 
kabi ishlarni bajaradi.
TextAnalvst Lib -  aioertekst 
texnologiyasi asosida elektron kitoblar 
yaratishda foydalaniladi.
12
Galaktika-ZOOM 
корпорация 
Г алактика, 
Москва
Informatsiyani analitik qayta ishlash va 
avtomatik  qidiruvda ishlatiladi.
13
Система  Пропись  4.0  АО 
Агама
Rus tilidagi matnlarga ishlov berish 
uchun ishlatiladigan dasturlash paketi bo'lib, 
bunda orfografiya tekshiriladi, so'zlarning 
sinonimlar va antonimlar ro'yxati beriladi, matn 
grammatik va stilistik jihatdan tekshiriladi, izohli 
lug'at asosida so'zlarning izohi beriladi, 
matndagi so'zlarni qidirish va almashtirish 
hamda matnning statistik tahlilini amalga 
oshirish  imkoniyati ham mavjud.
14
Textual Analysis ComDutina 
Tools (TACT)
Library Electronic Text 
Resource Service Indiana 
University, USA
Matnni avtomatik joylashtirish, 
so'zlarning tartibli ro'yxatini yaratish,  matndagi 
so'zlarning uzunligi va chastotasiga ko'ra 
taqsimlanishi tahlili,  konkordans yaratish 
kabilar uchun moijallangan dastur sanaladi.
15
Худломер 
Леонид Делицын
Mazkur dastur rus tilidagi matnlarni 
uslubiga ko'ra avtomatik tasniflashga 
moijallangan.  Bunda 4 xil matnlar korpusi 
(badiiy asar,  publitsistika, ilmiy maqolalar va 
dialoglar) tahlil etiladi, natijada stilga bogiiq 
holda matndagi so'zlar uzunligining egri 
joylashuvi ko'rinadi.  Ular tasniflash jarayonida 
mezon sifatida olinadi.  Dastur yordamida 
kiritilgan matn  «РАЗГОВОРНАЯ РЕЧЬ» 
(OG'ZAKI NUTQ), «ХУДЛО» (BADIIY 
ADABIYOT), «ГАЗЕТНАЯ  СТАТЬЯ» 
(GAZETA MAQOLASI) yoki  «НАУЧНАЯ

---

70
A. Rahimov
СТАТЬЯ» (ILMIY MAQOLA) deb tasniflanadi.
16
«Штампомер» 
Леонид Делицын
Bu dastur mualliflik matnlarida tez-tez 
ishlatiladigan iboralar (shtamplar), o'sha muallif 
tomonidan ko'p ishlatiladigan so‘z va  ifodalarni 
aniqlashga yordam beradi.
17
Свежий взгляд
Fresh  Eve  версия  1.21.
Bu dastur rus tilidagi matnlarni stilistik 
jihatdan tekshiradi.  Bunda matnda o'zaro yaqin 
joylashgan fonetik va morfologik jihatdan 
o'xshash bo'lgan so'zlarni topadi hamda 
stilistik g'alizlikni, tavtologiyaning oldini oladi.
1995
Дмитрий Кирсанов
18
RussianWord 
Constructor
Bu rus tilidagi she'rga o'xshash 
matnlarning generatsiyasi uchun yaratilgan 
tajriba dastur bo'lib, leksiko-statistik 
ma’lumotlarga va lug'atga tayanib ruscha 
neologizmlarni va okkazionalizmlarni hosil 
qiladi.
(R w q
версия  1.0,  1992  Дмитрий 
Кирсанов
19
Scott 
Pakins 
automatic
Bu dastur muayyan shaxs yoki 
tashkilotga shikoyat matnini generatsiya 
qilishga yordam beradi.  Dasturga 7000 leksik 
unsurni o'z ichiga olgan lug'at bazasi kiritilgan 
bo'lib,  u ingliz tilida on-line rejimida ishlaydi.
complaint-letter qenerator 
Scott Pakin
20
Cvrano ServerNando.net
Bu dastur sevgi maktublarining 
generatsiyada qo'llaniladigan on-line rejimida 
ishlaydigan dastur bo'lib, bunda foydalanuvchi 
o'z ismini, yozish stilini, sevgilisiga murojaat 
shaklini, yana sevgilisining ayrim atributlarini 
tanlaydi, dastur ingliz tilida sevgi maktubini 
yaratadi.
21
Письмовник  MediaLinqua 
Ltd.,  1995-2002
Ish hujjatlari va yozishmalarni avtomatik 
tarzda shakllantiradi hamda ularni rus tilidan 
ingliz tiliga,  ingliz tilidan rus tiliga tarjima qiladi.
22
ALICE
Dr. Richard 
S. Wallace. 
ALICE Al  Foundation,  USA
Bu dastur gapiruvchi programme bo'lib, 
u 2000 va 2001-yillarda Lobner mukofotiga 
(Loebner prize) loyiq topilgan.  Dastur AIML 
(sun'iy intellekt uchun maxsus til) 
texnologiyasiga asoslanadi.
23
ANANOVA
Buyuk Britaniyadagi virtual diktor 
asosida ishlaydigan axborot agentligi bo'lib, u

---

Kompyuter  lingvistikasi asoslari
71
Ananova 
Limited 
United 
Kingdom
orqali kunning yangiliklarini bilib olish mumkin.
24
Sakrament  Text-to-Speech 
Enaine v2.0
компания 
«Сакрамент», 
2002
Rus tilidagi nutq sintezi tizimi bo'lib, u 
Microsoft Speech API (SAPI) 5.1.  standartiga 
toliq mos keladi, erkak va ayol ovozida 
matnlarni talaffuz qiladi, foydalanuvchining 
xohishiga ko'ra intonatsion pauzalar qiladi, 
nutq tembri va tonini o'zgartiradi.
25
Аки Росс
Альберт Товмасян, 2002
Bu dastur rus tilida muloqotni ta'minlaydi. 
Bunda maxsus plug-in Aki Ross ismli 
animatsiya ko'rinishidagi qiz-bola suhbatdosh 
bilan muloqot qilishga imkon beradi.
Dastuming bilimlar bazasi juda katta emas, 
lekin uni AIML tili yordamida to'ldirib borish 
mumkin yoki dastur saytidan bilimlar bazasini 
yangilab turish mumkin.
26
Proqrammable 
Artificial 
Intelliaence  (PAIv3.01)  или 
Программируемый 
Искуственный интеллект
Claudio Scordino, 2002
Ushbu dastur foydalanuvchi bilan ingliz 
tilida muloqot qilishni ta’minlaydi, u C++ tilida 
Linux,  FreeBSD va Windows tizimlarida 
ishlaydi.