Образования республики узбекистан

Назарий қисм
Чўғланма чироқнинг асосий электрик ва ѐруғлик характеристикаларига қуйидагилар киради:

• 
  номинал кучланиш;
  
• 
  электр қуввати;
  
• 
  ѐруғлик оқими;
  
• 
  ѐруғлик унуми;
  
• 
  нурланиш ранги;
  
• 
  ўртача ѐниш муддати.
  

Номинал кучланиш – вольт бирлигидаги тармоқ кучланиши бўлиб, чироқнинг нормал шароитда ишлаши учун мўлжалланган кучланишдир. Умуммақсад учун мўлжалланган чўғланма чироқлар ѐритиш тармоқларида стандарт кучланишлар системасига асосан 127 ва 220 В кучланишларга ишлаб чиқарилади. Чироқларнинг бир қисми 127 дан 135 В гача, иккинчи қисми эса – 220 дан 235 В гача бўлган кучланишларга ишлаб чиқарилади.
Чироқнинг электр қуввати ва ѐруғлик оқими одатда мўлжалланган номинал кучланиш учун ўртача катталиклар сифатида кўрсатилади.
Чўғланма чироқнинг ѐруғлик оқими чироқнинг электр қувватига ва қизиш жисми ҳароратига тўғри боғланган бўлади. Чироқнинг ѐниши жараѐнида вольфрам ипининг аста сочилиши бўлади, бу ип диаметрининг кичрайишига ва унинг қаршилиги ошишига, демак чироқ қувватининг ва ѐруғлик оқимининг камайишига олиб келади.
Чироқнинг ѐниш давомидаги ѐруғлик оқимининг камайиши, яна вольфрам кукунларининг колба деворларида туриб қолиши сабабли, унинг хиралашиши натижасида ҳам бўлади.

1-расм. Чўғланма чироқлар асосий характеристикаларининг кучланишга боғлиқлик графиги.

Шунинг учун ѐруғлик оқимининг дастлабки қийматдан 15-20%-га камайиши ҳамда ѐруғлик оқими ва қувватининг номинал қийматдан 5-10%-га ошиши рухсат этилади.

Ёруғлик унуми чўғланма чироқнинг самарадорлигини аниқловчи катталик бўлиб, ушбу ифода билан аниқланади:
H  ^Ф
Р
бу ерда, Ф – ѐруғлик оқими, лм; Р – чироқ қуввати, Вт.
Ёруғлик унуми чироқнинг қизиш жисми ҳароратига тўғри боғланган бўлади.
Чироқнинг ўртача ѐниш даври биринчи навбатда юқори ҳарорат натижасида вольфрамнинг қизиш жисмининг сочилиши билан аниқланади.
Иловада чўғланма чироқ асосий параметрларининг тармоқ кучланишига боғланишини кўрсатувчи тенгламалар келтирилган. 1-расмда эса чўғланма чироқ асосий параметрларининг электр тармоғи кучланишига боғланиши эгри чизиқлари келтирилган.
Эгри чизиқлардан маълумки, кучланишнинг ошиши чироқнинг ѐниш муддатини анча қисқартиради, бу вольфрамнинг сочилиши натижасида ип ҳароратининг ошиши ва унинг тезда бузилиши билан тушунтирилади.

2-расм.