O‘ zbеkiston rеspublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

 

2.2. Kompazitsiyani bajarishdagi o`ziga xos texnika va usullari. 

T

asviriy san`atning nazariy asoslari bilan tanishish har bir mutaxasis uchun 

nihoyatda  zarur.  Bunda  asosiy  etibor  kompozitsiya  ,  nur  va  soyaning  o`zaro 

muvofiqligi, rang shunoslik perspiktivani o`rgatishga qaratiladi. 

---

 

40 

“Kompozitsiya”  atamasi  lotin  tilidan  olingan  bo`lib,  tuzilish,  birlashish, 

bog`lanish  ma`nolarini  anglatadi.  Asarning  kompozitsion  tuzilishi  ijodkor  g`oya- 

sini tomashabinga aniq, oson, tez yetib borishiga xizmat qiladi. 

O`zbek  tilining  izohli  lug`atida  “kompazitsiya  –  adabiy  asar,  san`at  asari 

qisimlarining  tuzilishi,  joylashishi  va  o`zaro  munosobati,  tarkibiy  qismlari  ma`no 

jihatidan  o`zaro  bog`lanib  birlik  tashkil  etgan  badiy  asar,  muzika  yoki  rassomlik 

asari”,-deb ta`riflangan. Demak, kompazitsiya hozirgi zamon talqinida biror san`at 

asarining  turli  tomonlari,  qismlari  mushtarak  yig`indisini  anglatadi.  Kompazitsiya 

tabiat, jamiyat va inson faoliyatiga bog`liq tushuncha. Tabiatdagi barcha jonsiz va 

jonli narsalar  garmonik  va  dis  garmonik  yaxlitlikka-kompazitsiyaga  ega.  Masalan 

biror hayvon yoki daraxtga qarang. Hayvon oyoqlari, bo`yni, shoxi  va qulog`I  yo 

gavdasining  birligi  uning  qanaqa  hayvon  ekanligini  anglatadi.  Asarning  kompo- 

zitsion  tuzilishi  ijodkor  g`oyasini  tomashabinga  aniq,  oson,  tez  yetib  borishiga 

xizmat qiladi. 

Kompozitsiya  orqali  rassom  asardagi  mazmunning  muayyan  tartibdagi 

chiziq, shakl, rang va boshqa vositalar orqali tomoshabinga ta`sir kuchini oshiradi. 

Uning elementlarini o`zaro bog`lab joy-joyiga qo`yadi, fazoviy kenglikni yaratadi. 

Har  bir tasviriy san`at  asari  ma`lum kompozitsiyaga ega  bo`ladi. Zero, kompozit- 

siya asar  yaratilishida birrinchi galda hal etiladigan muhim ish hisoblanadi. Kom- 

pozitsiya tuzishning o`ziga xos qonun-qoidalari, vosita va uslublari mavjud.  

Tasviriy san`atda kompozitsiyaning asosan uch turi amal qiladi. Ular frontal 

kompazitsiya ,hajimli kompazitsiya chuqur fazoviy kompazitsiyadan iboratdir.