O ’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi farg`ona viloyat xalq ta’limi boshqarmasi quva tumani xalq ta’limi bo’limi

Ushbu metodik tavsiya Quva tumani XTB ning

20___-yil ____ __________ metodik kengashida ma’qullangan va foydalanishga tavsiya etilgan.

Dars mavzusi: BOG'LOVCHISIZ QO'SHMA GAP HAQIDA MA'LUMOT

Bog`lovchisiz qo`shma gap

Qismlarining o`zaro bog`lovchi vositalarsiz birikishidan tuzilgan qo`shma gap bog`lovchisiz qo`shma gap deyiladi. Bunday qo`shma gaplarda predikativ qismlarni mazmun va qurilish jihatdan bog`lashda intonatsiya (ohang) etakchi vazifa bajaradi. Masalan: Tashqarida qor uchqunlanib turar, daraxtlarning shoxlari kumush rangda tovlanib, ko`zni qamashtirardi. (J.Abdullaxonov).

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarning qismlari ko`pincha tenglik intonatsiyasi orqali bog`lanadi. Masalan: Oldindan salqin shabada esa boshladi, yo`l qishloqning tutzor ko`chasiga kirdi. (SH.Xolmirzaev). Piyozning po`sti ko`p, yomonning do`sti ko`p. (Maqol). Ba’zan bunday qo`shma gaplarning predikativ qismlari tobelik intonatsiyasi bilan bog`lanishi mumkin. Masalan: Ortiq ham o`zicha quvonib qo`ydi: sintetik o`tovning narhi salkam ikki ming so`m... (P.Qodirov).

SHuning uchun ham tenglik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap mazmunan bog`langan qo`shma gapga, tobelik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap ergashgan qo`shma gapga mos keladi. Ammo ba’zi bir bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasidagi intonatsiya tenglik va tobelik holatidan o`zgacha bo`ladi. Masalan: So`z doriga o`xshaydi, ortiqchasi zarar keltiradi. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»).