O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

NERV TO'QIMASINING YOSHGA KO'RA О ZGARISHLARI.
Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda ncyronlam ing yadro sitoplazm a nisbati 
yuqori bo'ladi. Yoshning o'tishi bilan ncyronlar asosan sitoplazma-yadro 
m unosabatining kattalashishi hisobiga kattalashadi.
3 oylik chaqaloqlarda asosan bosh miya kulrang m oddasidagi ikkinchi va 
to'rtinchi qavatdagi piram ida shaklli neyronlarning xajm i kattalashadi. 
T o'rtinchi qavatdagi kichik piram ida va donach shaklli neyronlar csa, sckin 
kattalashadi. Bolalarda sinaptik kontaktlarning soni yoshga ko'ra ko'paya 
boradi.
Yangi tug'ilgan chaqaloqlar miyasining peshona qism neyronlarida 
xrom atofil m iqdori asta ko'paya boshlab, ikki yoshlik bo'lganda kattalarnikiga 
o'xshash bo'ladi. M iyaning ba'zi bir qavatlaridagi neyron aksonlarining 
atrofida m iyelinlar hosil bo'lishi bola tug'ilgandan so'ng boshlanadi va 4 
yoshlarda tugaydi. 
•
Taraqqiyoti va yoshga ko'ra o'zgarishlari, regeneratsiyasi. 
Nerv to'qim asi 
ektodcrm aning dorsal qism idan rivojlanadi. Ektoderm adan a w a l nerv 
plastinkasi hosil bo'lib, u cgiladi, ikki tom oni bolishga o'xshab bo'rlib chiqadi 
va birikib ncrv nayiga aylanadi. N erv nayining devorini boshlang'ich davrda 
ventrikulyar hujayralar (neyrocpitcliy) tashkil cladi. N erv nayi devorida 4 ta 
zona farqlanadi.
V e n trik u ly a r (ep en d im ), su b v e n trik u ly a r, o ra liq (y o p q ic h ) va c h e tk i
(m a rg in a l 
zo n u la r).
V entrikulyar zonadagi ventrikulyar hujayralardan 
neyronlar va m akrogliya, subventrikulyar zonadagi hujayralardan orqa m iya 
va bosh m iya hujayralari, oraliq zona hujayralaridan orqa m iya kulrang 
m oddasi va bosh m iya kulrang m oddasining bir qism i, m arginal zonadan bosh
211

---

m iya va m iyacha po'stlog'i hosil bo'ladi. A vval har bir zonada kurtak 
hujayralar hosil bo'ladi.
N cyronlar kurtak hujayralar - ncyroblastlardan hosil bo'ladi. Yetilgan 
neyronda 3 la bclgi bo'ladi. 
'
A ) N cyrofilam cntlar va m ikronaychalari hosil bo'ladi.
B) N cyritlar va dendritlar hosil bo'ladi.
V) N erv hujayralari orasida sinapslar hosil bo'ladi.
Bosh m iyada 1 trillion ncyronlar mavjud. V entral devorda 1 m inutda 2,5 
m ln hujayra hosil bo'ladi. H ayotning boshlang'ich davrida va butun ontogcnez 
davrida ju d a ko'p ncyronlar o'lib kcladi. H ujayralar o'lim i hatto 25foizgacha 
borishi m um kin. Bu gcnctik dasturi asosida (apoptoz) m arkaziy va perifcrik 
nerv tizim ida bir xilda kcchadi. Katta odam da o'rtacha 
10
m lngacha ncyron 
o'lib turadi, lekin yangi neyronlar hosil bo'lm aydi. Y angi neyronlam ing hosil 
bo'lishi m iyada 
1-2
yoshda tugaydi.
X om ilalik davrida nerv nayi va cktodcrm a oralig’idan ganglioz plastinka 
(nerv qirrasi) hosil bo'ladi. G anlioz olaslinkadan esa o'z navbatida vcgclativ 
nerv tizim i, gangliylar, m iya pardalari, neyrolcm m otsit, gangliylardan esa, 
saltellit hujayralar, buyrak usti m ag'iz m odd?sidagi 
xromaffin hujayralar, 
m elanotsitlar, A PU D tizim i va shu kabilar hosil bo'ladi.
X om ila nerv nayi kranial qism idagi cktodcrm a yo'g'onlashadi va bu 
yo'g'onlashuv plakoda deyiladi. Plokadalar o'z navbatida V, V II, IX va X nerv 
gangliyalarini hosil qilishda ishtirok ctadi.
M iyelin parda lem m otsit hujayra qobig'i hisobiga hosil bo'ladi, bu 
jarayon asosan xom ilalik davrining II yarm ida faol kcchadi (127-128-rasmlar).
127-rasm. A -m iyelinsiz nerv tolasining hosil bo'lishi.
В - m iyclinli nerv tolasining hosil bo'lishi
212

---

v
1
, , 
128-rasm
V- m iyelin parda hosil bo'lishi-ТЕМ ostida 
G -m iyclinsiz nerv hosil bo'lishi - ТЕМ ostida