O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

VII-BOB
NERV (TEXTUS NEVROSUS) TO'QIMASI.
Ncrv to'qim asi (tcxtus ncvrosus) bir-biriga bog'langan ncrv hujayralari va 
ncyrogliya hujayralari m ajm uasidan iborat bo'lib, u ta'sirotni qabul qilish, 
qo'zg'alish, im puls hosil qilish, saqlash va uni uzatishdck m axsus vazifani 
o'taydi. N crv to'qim asi ncrv tizim ining asosini tashkil etadi.
N crv to'qim asining m axsus vazifasini nerv hujayralari - ncyronlar 
bajaradi. N cyrogliya csa, neyronlar faoliyatiga sharoit yaratadi, tayanch, 
trofik, chegaralovchi, sekretor va xim oya vazifalarini o'taydi.
N eyronlar 
(yoki 
neyrotsitlar) 
nerv 
to'qim asining 
m axsuslashgan 
hujayralari hisoblanadi. Ular nerv to'qim asining asosiy hujayralari bo'lib, 
ta'sirotni qabul qilish, im puls hosil qilish qayta ishlash (analiz)va uni, boshqa 
ncyronlarga uzalish, to'qim a va a’zolarga im puls orqali ta'sir ctish qobilyatiga 
ega. N eyronlarda 3 qism - tana, olsialar va nerv oxirlari ajratiladi. (M axsus 
hujayralar bobida ncyronlar, tanasi haqida ko'pjpq ma'lum ot bcrilgan cdi. Bu 
bobda nerv tolalari, nerv oxirlari kengroq yoritildi).
N cyronlar hujayra o siqlari va shakliga ko'ra (m orfologik tasnif) turlicha 
bo'ladi. (1 14-rasm)
114-rasm. N cyronlam ing morfologik tasnifi. 
A -o'siqlar soniga ko'ra 
B-hujayra tanasi shakliga ko'ra (
6
)
1
. pscvdounipoiyar
2
. bipolyar
3. m ultipolyar
4. dum aloq
5. duksim on
6
. yulduzsim on
7. piram idasim on
8
. oqsim on
a) dendrit
b) akson
2 0 1

---

Nerv tolalari
N eyron o ’siqlari pardalar bilan bcrkilib, nerv lolalarini hosil qiladi. 
Tolalar o'rtasida joylashgan o'siqlarga o'q silindr yoki akson dcyiladi, chunki 
tola ichida ko'pincha akson yotadi. N erv tolalarini ncyrogliya hujayralarining 
bir turi - oligodendrolsitlar (Shvann hujayralari, ncyrolcm m otsit, lem m otsit) 
doim o o'rab turadi.
N erv tolalari ikki xil: m iyelinli va m iyelinsiz bo'ladi.
M iyelinli nerv tolasi m arkaziy va pcrifcrik nerv lizim ida uchraydi. 
M iyclin parda tola atrofida joylashgan neyrolem m otsit hisobiga hosil bo'ladi. 
Tola d-20 m km gacha bo'ladi va ko'ndalang kcsim da m ielin parda yahshi 
ko'rinadi (1 15-rasm).
U m um an nerv tolalari atrofida Shvann hujayralari - neyrolem m otsit - 
hujayralari doim iy ravishda bo'ladi, kam dan-kam xollarda ular m iyclin parda 
hosil qilm aydilar. Ikki neyrolem m otsit o'rtasida Ranvye bo'g'inlari hosil 
bo'ladi.
Bu bo'g'inlar ikki lem m otsit hujayralarning chcgarasiga to'g'ri kcladi va 
bu ycrda m iyclin pardasi bo'lm aydi. B o'g'inlar im pulslarning sakrab (saltator) 
o'tishida m uhim rol o ’ynaydi (116 - rasm ).
M iyelinsiz nerv tolalarida m iyelin parda bo'lm aydi, tolaning qolgan 
qism lari (aksoplazm a, aksolcm m a, bazal m cm brana, lem m otsit yadrosi) 
yaxshi ko'rinadi. Ba'zida bir oligodcndrogliotsit sitoplazm asida bir nccha nerv 
tolasi yotadi (kabcl tipidagi tola) ( 1 17 - rasm).
115-rasm. M iyelinli nerv tolasi. M iyelin pardaning hosil bo'lishi va tuzilishi. 
A -bo'ylam a yotgan nerv tolasi. B-ko'ndalang yotgan nerv tolasi. V-m iyelin
А 
В 
V
tola ultrastrukturasi. (A.
1
. o'q silindr
2
. m iyelin parda
3. Ranvye bo'g'im i
2 0 2

---

116-rasm. O ligodendrogliotsit va m iyclinli parda hosil bo'lishi (
6
).
1
. oligodendrogliotsit
2
. nerv tolasi
3. oligodendrogliotsit sitoplazm asi
4.
akson
5. hujayralararo bo'g'iq (Ranvye bo'g'ini)
117-rasm. M iyelinsiz nen tolalari. (L.V. Vaska bo'vichal 
A -um um iy ko'rinishi 
B- ko'ndalang kesimi 
1
o'q silindr.
2
. lem m otsit vadrosi