O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

BOSH MIYA YARIM SHARLARI PO'STLOG'I
Bosh m iya yarim sharlari po'stlog'i struktur - funksional jihatdan о ta 
m urakkab tuzilgan. Bu ycrga kcluvchi xar bir axborat analiz va sintcz qilinadi 
va javob im pulsi tayyorlanadi. M iya yarim sharlari po'stlog'i ham oq va 
kulrang m oddalardan iborat. K ulrang m odda tashqi tom onida yum shoq parda 
ostida oq m odda yotadi. K ulrang m odda qalinligi o'rtacha 3 m m , lekin egat va 
pushtalar hisobiga po'stloq m aydoni ko'p jo y n i egallab yotadi. Po'stloqning 
asosiy tuzilm alari neyronlar, gliotsitlar, nerv tolalari va qon tom irlari bo lib 
hisoblanadi. N cyronlarning um um iy soni 14 m l dan oshadi. Ular o za ro
m iyaning paski qism lari bilan o'zaro birikishlar hosil qiladi. N cyronlar har xil 
shaklda: piram idasim on, duksim on, yulduzsim on va boshqa.
X ozirgi zam on m a'lum otlariga ko'ra neyronlararo birikishlarning qator 
xususiyatlari ochilm oqda. Bu birinchi galda dendritlarga tegishlidir.
223

---

D cndrit yuzalarining kattaligi. D cndril yuzalari sinapslar hosil qilish 
uchun ju d a kerak om ildir. D cndrit yuzalarining oshiruvchi tuzilm alar:
1) D cndritlarning ko’p m arta dixotom ik bo'linishi.
2) M axsus dcndrit tikanakchalarining ko'pligi. Bu tikanakchalar (m ayda 
do'm boqchalar) yuzasida sinapslar hosil bo'ladi. Bu tuzilm alar hisobiga 
sinapslar soni ortib boradi, ontogcnczda ular kcchroq shakllanadi.
3) D cndritlar shoxlangan jo y d a m axsus kengaygan m aydonchalarning 
borligi, bu m aydonchalar trofikada va im pulslar o ’tkazishda m uhim rol 
o'ynaydi.
N cyronlar asosan m ultipolyar bo'lib, ular ichida piram idasim on shakllari 
eng ko’p tarqalgan. K atta piram idasim on hujayralarning ncyritlari bosh m iya 
oq m oddasidan chiqib, piram idal yo'llarini hosil qiladi.
M iyaning turli qism lari ncyronlarining tuzilishi, shakli, joylashuvi, 
tolalarining o'ziga xos joylashuvlari bilan farq qilinadi.
M iya po'stlog'ida m a'lum ncyronlam ing qavalm a-qavat joylashuviga 
sitoarxitcktonika, tolalarining joylashuviga m iycloarxitcktonika dcyiladi.
K atta m iya p o 'stlo g i sitoarxitcktonikasida 
6
ta qavat ajratiladi. X ar 
qavatda hujayraning qandaydir shakli ko'proq bo'ladi, lckin qavatlar orasida 
kcskin farq ajratilm aydi. M asalan, xarakat m arkazi sitoarxitcktonikasi 
quyidagicha tuzilgan (134-135-rasm Iar).
M olckulvar qavat. M iya po'stlog'i yum shoq pardasi ostida yotadi. M ayda 
assotsiativ urchuqsim on hujayralardan tashkil topgan.
Tashoi donador qavat. M ayda piram idasim on hujayralardan iborat.
Piram idasim on huiavralar qavati. M ayda va kalta piram idasim on 
hujayralardan iborat. Bu hujayralarning ncyritlari oq m oddagacha boradi.
Ichki donador qavat. Bu qavat po'slloqning ayrim qism larida um um an 
bo’lm asligi m um kin. M ayda piram idasim on va yulduzsim on ncyronlardan 
iborat.
G anglionar huiavralar qavati virik piram idasim on hujayralardan - Bets 
huiavralaridan tuzilgan. U larning ncyritlari oq m oddaga o ’tib, ko’rtikospinai 
yo’llarni hosil qiladi. N eyrit kollatcrallari kom m isural va assotsiativ yo ’llarda 
ishtrok etadi, dcndrillari m olckulyar qavatgacha boradi.
P o ’lim orv huiavralar qavati har xil, ko ’proq duksim on hujayralardan 
iborat. N cyritlari efferent tolalar sifalida oq m oddaga o ’tadi, dendritlari 
m olckulyar qavatga boradi.
Harakat m arkazlarida ichki va tashkil donador-qavatlar yaxshi laraqqiy 
etm agan va bu po'stloq agranulyar, sczuvchi m arkazlarda bu qavatlar yaxshi 
laraqqiy etgan bo'lib, granulyar m iya deb ataladi.
K eyingi yillarda m iya p o ’stlog'i ncyronlarining vertikal ustunlari 
(kolonkalar) hosil qilish va bu uslunlaning funksional aham iyati m a'lum
bo’lmoqda.
U stunlar ncokortcks (yangi m iya) uchun xos bo'lib, m iyaning struklur 
iim ksional birligi hisoblanadi. U stunlar modul deb ataladi va odam da 
taxm inan 3 m ln kolonka bor, kolonkalar miya yuzasiga pcrpcndikulyar holda 
yotadi va uning tarkibida ham m a qavat hujayralari bo'ladi. K olonkalar o'zaro 
ham bog'langan bo’ladi va po'slloqning ham m a qavatlarini o'z ichiga oladi.

---

P o s a d a Чо п с о т , П а , v a „ с у г о п Ы
, 
3 5
-,asm. M iya po's.IogШ 8. m rli qava. ncyronlarn, o z a ro
bog'liqligi ко rsatilgan.
а № Ш
g
i
i
7