|
BOSH MIYA YARIM SHARLARI PO'STLOG'I
Bosh m iya yarim sharlari po'stlog'i struktur - funksional jihatdan о ta
m urakkab tuzilgan. Bu ycrga kcluvchi xar bir axborat analiz va sintcz qilinadi
va javob im pulsi tayyorlanadi. M iya yarim sharlari po'stlog'i ham oq va
kulrang m oddalardan iborat. K ulrang m odda tashqi tom onida yum shoq parda
ostida oq m odda yotadi. K ulrang m odda qalinligi o'rtacha 3 m m , lekin egat va
pushtalar hisobiga po'stloq m aydoni ko'p jo y n i egallab yotadi. Po'stloqning
asosiy tuzilm alari neyronlar, gliotsitlar, nerv tolalari va qon tom irlari bo lib
hisoblanadi. N cyronlarning um um iy soni 14 m l dan oshadi. Ular o za ro
m iyaning paski qism lari bilan o'zaro birikishlar hosil qiladi. N cyronlar har xil
shaklda: piram idasim on, duksim on, yulduzsim on va boshqa.
X ozirgi zam on m a'lum otlariga ko'ra neyronlararo birikishlarning qator
xususiyatlari ochilm oqda. Bu birinchi galda dendritlarga tegishlidir.
223
D cndrit yuzalarining kattaligi. D cndril yuzalari sinapslar hosil qilish
uchun ju d a kerak om ildir. D cndrit yuzalarining oshiruvchi tuzilm alar:
1) D cndritlarning ko’p m arta dixotom ik bo'linishi.
2) M axsus dcndrit tikanakchalarining ko'pligi. Bu tikanakchalar (m ayda
do'm boqchalar) yuzasida sinapslar hosil bo'ladi. Bu tuzilm alar hisobiga
sinapslar soni ortib boradi, ontogcnczda ular kcchroq shakllanadi.
3) D cndritlar shoxlangan jo y d a m axsus kengaygan m aydonchalarning
borligi, bu m aydonchalar trofikada va im pulslar o ’tkazishda m uhim rol
o'ynaydi.
N cyronlar asosan m ultipolyar bo'lib, ular ichida piram idasim on shakllari
eng ko’p tarqalgan. K atta piram idasim on hujayralarning ncyritlari bosh m iya
oq m oddasidan chiqib, piram idal yo'llarini hosil qiladi.
M iyaning turli qism lari ncyronlarining tuzilishi, shakli, joylashuvi,
tolalarining o'ziga xos joylashuvlari bilan farq qilinadi.
M iya po'stlog'ida m a'lum ncyronlam ing qavalm a-qavat joylashuviga
sitoarxitcktonika, tolalarining joylashuviga m iycloarxitcktonika dcyiladi.
K atta m iya p o 'stlo g i sitoarxitcktonikasida
6
ta qavat ajratiladi. X ar
qavatda hujayraning qandaydir shakli ko'proq bo'ladi, lckin qavatlar orasida
kcskin farq ajratilm aydi. M asalan, xarakat m arkazi sitoarxitcktonikasi
quyidagicha tuzilgan (134-135-rasm Iar).
M olckulvar qavat. M iya po'stlog'i yum shoq pardasi ostida yotadi. M ayda
assotsiativ urchuqsim on hujayralardan tashkil topgan.
Tashoi donador qavat. M ayda piram idasim on hujayralardan iborat.
Piram idasim on huiavralar qavati. M ayda va kalta piram idasim on
hujayralardan iborat. Bu hujayralarning ncyritlari oq m oddagacha boradi.
Ichki donador qavat. Bu qavat po'slloqning ayrim qism larida um um an
bo’lm asligi m um kin. M ayda piram idasim on va yulduzsim on ncyronlardan
iborat.
G anglionar huiavralar qavati virik piram idasim on hujayralardan - Bets
huiavralaridan tuzilgan. U larning ncyritlari oq m oddaga o ’tib, ko’rtikospinai
yo’llarni hosil qiladi. N eyrit kollatcrallari kom m isural va assotsiativ yo ’llarda
ishtrok etadi, dcndrillari m olckulyar qavatgacha boradi.
P o ’lim orv huiavralar qavati har xil, ko ’proq duksim on hujayralardan
iborat. N cyritlari efferent tolalar sifalida oq m oddaga o ’tadi, dendritlari
m olckulyar qavatga boradi.
Harakat m arkazlarida ichki va tashkil donador-qavatlar yaxshi laraqqiy
etm agan va bu po'stloq agranulyar, sczuvchi m arkazlarda bu qavatlar yaxshi
laraqqiy etgan bo'lib, granulyar m iya deb ataladi.
K eyingi yillarda m iya p o ’stlog'i ncyronlarining vertikal ustunlari
(kolonkalar) hosil qilish va bu uslunlaning funksional aham iyati m a'lum
bo’lmoqda.
U stunlar ncokortcks (yangi m iya) uchun xos bo'lib, m iyaning struklur
iim ksional birligi hisoblanadi. U stunlar modul deb ataladi va odam da
taxm inan 3 m ln kolonka bor, kolonkalar miya yuzasiga pcrpcndikulyar holda
yotadi va uning tarkibida ham m a qavat hujayralari bo'ladi. K olonkalar o'zaro
ham bog'langan bo’ladi va po'slloqning ham m a qavatlarini o'z ichiga oladi.
P o s a d a Чо п с о т , П а , v a „ с у г о п Ы
,
3 5
-,asm. M iya po's.IogШ 8. m rli qava. ncyronlarn, o z a ro
bog'liqligi ко rsatilgan.
а № Ш
g
i
i
7
Do'stlaringiz bilan baham: |
