O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

H om ila qalqoni. 
A m niotik pufak tubi - epiblast va sariqlik pufagi tom i -
gipoblastdan hosil bo'ladi va undan kcyinchalik birlamchi tasma hosil bo'ladi. 
U ning hosil bo'lish sxemasi: (cm brioblastlar - hom ila tuguni — hom ila 
qalqonchasi - birlam chi tasma).
H om ila cktodcrmasi. Birlam chi tasm adan gipoblast tom on hujayralar 
ko'chib o'tadi, gipoblast hujayralari organlarga kirib, hom ila cktodcrm asini 
hosil qiladi. Gipoblast hujayralari csa, sariqlik pufagini hom iladan tashqari 
ektoderm asiga aylanadi. H om iladan tashqari m ezoderm a birlam chi tasm adan 
hosil bo'lgan va ko'chib o'tgan hujayralar xisobiga hosil bo'ladi. Hom iladan 
tashqari m ezoderm a am nion, sariqlik pufaklar dcvorlarining tashqi tom onini, 
trofoblastlam ing ichki tom onini qoplab yotadi.
Shunday qilib ikkinchi xafta davom ida birlamchi tasm a va uchta 
hom iladan tashqari a ’zolar: xorion, sariqlik va am nion pufaklari hosil bo'ladi.
53-rasm. Tana burm asi va hom iladan tashqari a ’zolarning hosil bo lish 
bosqichi. (P. Pctkov sxemasi bo'yicha) 1- sim plastotrofoblast; 2-sitotrofob- 
last; 3-hom iladan tashqari m ezoderm a.; 4-am niotik oyoqcha o'rni; 5-birlamchi 
ichak. 6 am nion bo'shlig’i; 7-am nion cktodcrm asi; 8-am nionning homiladan 
tashqari 
m ezoderm asi; 
9-sariqlik 
qopi 
bo'shlig’i; 
10-sariqlik qopi 
entoderm asi; 11 sariqliq qopi hom iladan tashqari mczodermasi. 12-allantois.

---

Em briogenezning 3 xaftasi.
U chinchi hafta boshlaridan em briogenesning gistoorganogencz davri 
boshlanadi. Bachadon cndom ctriyasida bachadon bezlari, qon tomirlari 
kuchayadi. STBT hujayralaridan ko'plab ovqatlantirishda qatnashuvchi 
dcsidual hujayralar hosil bo'ladi, im plantatsion chuqurcha to'liq berkilib 
kctadi.
Bo'lajak shifokorlardan em briogcnez davrlariga va bu davrlarda qanday 
to'qim alar va a ’zolar bo'lishini bilishi talab etiladi. Shuni inobatga olib biz 
em briogcnczni xaftalarga bo'lib yozishni lozim topdik. Lckin shuni 
unutm aslik kcrakki, em briogenezning ayniqsa dastlabki davrlarida har bir 
soat, har bir kunda yangi hujayralar, to'qim a va a ’zolar kurtaklari hosil bo'ladi. 
Uchinchi xafta davom ida birlamchi tasm a uchta hom ila varaqlari, kurtak 
a ’zolar, hom iladan tashqari a ’zolar mukam m al rivojlanadi. Homilaning 15 - 
kunida hom iladan tashqari cktodcrm adan ichi bo’sh o'sim ta - allantois hosil 
bo'ladi. U am niotik oyoqeha tarkibida xoriongacha boradi, kelajakda uning 
ichidan qon tom irlari o'tib, kindik tizim chasi hosil bo'lishida qatnashadi. 
U chinchi xaftada yo'ldosh ham shakllanadi. Birlamchi so'rg’ichlar devoriga 
m czoderm a o'sib kirib ikkilamchi so'rg’ichlarni hosil qiladi. S o'rg’ichlar 
strom asida qon tom irlari shakllana boshlaydi va ular uchlamchi so'rg’ichlaraga 
aylanadi. U chlam chi so'rg’ichlarda uchta qavat bo'ladi.(52-rasm )
1) 
hom iladan tashqari m czoderm a (m ezenxim a); 2)sitotrofoblastlar; 3) 
sinsitotrofoblastlar (simplastotrofoblastlar).
Uchlam chi 
so'rg’ichlar am nion oyoqehasiga 
birikkan joyda 
tcz 
ko'payadilar va xorionning bu qism i shoxlangan xorion deyiladi. Bu qism idagi 
yo’ldoshning hom ila qism i rivojlanadi. B ir vaqtning o'zida yo'ldoshning ona 
qismi ham shakllana boshlaydi. Bachadonga o'sib kiruvchi sinsitotrofoblast 
orasida bo shliqlar lakunalar hosil bo ladi. Bu bo shliqlar cndom ctriy 
funksional qavatidagi buzilgan tom irlar bilan birlashadi va lakunalar qon bilan 
to ladi. K cyinchalik bu bo shliqlarga chuqurroqdagi arteriolalardan ham qon 
kcladi.
Xorion bo shliqlari kattalashsa ham hom ila tanasi xorionga tegmaydi va u 
bilan faqat am niotik oyoqeha orqali bo g ’langan bo'ladi.
Xafta oxirida hom ila entoderm asi tana burm asi ishtirokida homiladan 
tashqari entoderm adan ajraladi, hom ila tanasi tom on botib kira boshlaydi va 
birlam chi ichak shakllana boshlaydi.
Birlam chi tasm adan ко chib o'tgan hujayralar o’ng va chap tomonda 
tasm alar hosil qiladi va ular ckto- va entoderm a oralarida joylashadi va 
m czoderm a shakllanadi, natijada uch varaqli hom ila hosil bo'ladi va 4- xafta 
boshida birlam chi tasm a yo'qolib kctadi.
Xorda G enii tugunidan hosil bo'ladi va u o'rtada o'q rolini o'ynaydi, uning 
atrofida um urtqa pog’onasi ustuni rivojlanadi. X ordaning o'zi esa so'rilib 
kctadi.

---

Shunday qilib gastrulyatsiyaning birinchi bosqichida ikki hom ila varag’i 
(gipoblast va epiblast), ikkinchi bosqichida uch hom ila varag’i (ekto-, mezo- 
va entodcrm a), provizor va o'q a ’zolar - xorda, nerv nayi hosil bo'ladi.
D em ak uchinchi xaftadagi asosiy jarayon bu gastrulyatsiya jarayoni 
bo'lib, bu jarayonga qator om illar ta ’sir etadi: 1) induksiya G .Shpem an 
nazariyasiga ko'ra qator induktiv om illar bor. U bu omillarni I,II,III tarkibli 
induktorlarga (tashkil etuvchilarga) bo'ladi. M asalan, xorda (I), nerv 
plastinkasi (II) ko'z bo'g’im iga induktiv ta ’sir etadi. X ozirgi kunda uch xil 
o'zaro induktiv ta’sirot ajratiladi. H ujayralarga birikishlar, hujayra va matriks 
o'rtasida va induksiyalovchi m oddalar diffuziyasi; 2) determ inatsiya - gcnetik 
dastur 
bo'yicha 
kechadigan 
hujayra 
va 
to'qim alar 
taraqqiyoti; 
3) 
diffcrensirovka. 
Diffcrensirovka 
asosida 
determ inatsiya 
yotadi. 
D iffcrensirovka bu hujayra to'qim alarning morfologik va fimksional jixatdan 
m axsuslashuvi, maxsus vazifalarni o'tashga tayyorligi. Em briogcnezning 
ham m a davrlarida diffcrensirovka bo'ladi va ularning 4 xili ajratiladi:
1)zigota bosqichida