O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

3. Rentgenolyuminessensiya-
4. Radiolyuminessensiya
5. Ionolyuminessensiya
6. Alfa-lyuminessensiya
7. Elektrolyuminessensiya
3. Xemilyuminessensiya - kimyoviy jarayonlar natijasida hosil bo‘ladigan nurlanish.
4. Tribolyuminessensiya - ishqalanish natijasida hosil bo‘ladigan lyuminessensiya nurlanishi.
Lyuminessensiya turlari qo‘zg‘alish energiyasi xarakteri,nurlanish davomiyligi va lyuminessensiyalovchi moddaning kimyoviyxususiyatlari bilan aniqlanadi.
Barcha lyuminessensiyalanuvchi moddalar umumiy lyuminiforlar nomi bilan ataladi.Lyuminofor lotincha lumen — nur vagrekcha phoros — tashuvchi ma’nosini anglatadi.Qo‘zg‘alishiga qarab ular fotolyuminoforlar, rentgenolyuminoforlar, radiolyuminoforlar, katodolyuminoforlar, elektrolyuminoforlarga farqlanadi.Ayrim lyuminoforlarni aralash turi ham uchraydi(M, ZnS·Cu foto-, katodo- i elektrolyuminoforom hisoblanadi). Odatda neorganik nurlanuvchi moddalar lyuminiforlar deb, organik nurlanuvchi moddalar esa organolyuminoforlar deb ataladi.
Agar fluoressensiya hosil bo‘lishida kristallar ishtiroketsa, bu tur nurlanish kristallofosfor nurlanish deb ataladi.

Fluorimetrlar va ularning tuzilishi

Analizator FLYUORAT-02-3M






Sifat lyuminessent tahlili

Neorganik va organik moddalarni aniqlash uchun sifat tahlilida xususiy lyuminessensiyalanish ishlatiladi. Ultrabinafsha yorug‘likda erigan holatda, neorganik birikmalardagi Fe, Sn, Sb,Rb, Vi, Zn va boshqa og‘ir metallar tuzlari lyuminessensiyalanadi. Seriy guruxiga kiruvchi lantanoidlar 3 razryadli samariy, evropiy, gadoliniy, terbiy va diproziyionlari yorqin lyuminessensiyalanadi.

Organik molekulalar ham xususiy lyuminessensiyaga ega. Masalan: vazelin moyi - och binafsha rang, parafin och moviy, kanifol och ko‘k, qarag‘ay mumi sariq tovlanuvchi to‘q yashil,mineral moy och ko‘k, tozalangan asfalt to‘q yashil yoki jigarrang nur taratadi.
Ko‘pgina vitaminlar, parafinlar, adrenalin va bir qatorkanserogen moddalar xususiy lyuminessensiyalanish xususiyatiga egadir.
Sifat tahlilida reagentning aniqlanuvchi modda ta’siridalyuminessensiya rangini o‘zgartirishi yoki lyuminessensiyani so‘ndirishda foydalanish mumkin. Ko‘plab suvli eritmalarda lyuminessensiyalanmaydigan kationlar organik reagent molekulasi bilanbirikma hosil qilganida lyuminessensiya nurlanishi yoki lyuminessensiyani rangi o‘zgarishi kuzatiladi. Natriy ioni sinkuranilatsetat bilan yashil sariq lyuminessensiya beradi. Berilliy Morinbilan yorqin yashil rangli lyuminessensiya hosil qiladi. Ko‘p kationlar 8-oksixinolin bilan o‘ziga yarasha lyuminessensiyaga ega-birikma hosil qiladi.
Ko‘pgina moddalar kristal holatda lyuminessensiyalanishgaega emas. Ularga boshqa element atomlarini (aktivatorlar) qo‘shib kirgizilganda o‘ziga xos lyuminessensiya hosil bo‘ladi.
Bunday moddalar kristallofosforlar deb ataladi. Kristallofosfor lyuminessensiyasi intensivligi orqali izlanuvchi kationni aniqlash usuli ishlab chiqilgan. Ko‘pchilik elementlar kalsiy oksidi asosidagi xarakterli lyuminessensiyaga ega bo‘lgan kristallofosforlar hosil qiladi.
Ko‘pgina hollarda, moddalarni aniqlashda lyuminessensiyanioddiy kuzatish bilan cheklanish mumkin. Bir necha lyuminessensiyalovchi moddalar aralashmasi bo‘lganda sifat tahlili murakkablashadi. Bu holda svetofiltrlar ishlatiladi yoki xromatografik ajratiladi.