O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Fotokolorimetrik usulni amalga oshirishda optimal konsentratsiyadagi eritmani tanlash
Ma’lumki moddalarning konsentratsiyasi bilan yutilgan nurning intensivligi orasida miqdoriy bog‘lanish mavjud.
D
S= -------;
.l
Aniq to‘lqin uzunlikda () va kyuvetaning qalanligida (l) tajribaning nisbiy xatoligini qiymati o‘zgarmasdir.
SHunga qaramay olib borilayotgan tahlilni sezgirligii oshirish mumkin, agarda differensial fotokolorimetriya usulida amalga oshirilsa. Bunda tekshiriluvchi eritmaning optik ko‘rsatkichini aniqlashda erituvchi bilan emas, balki aniq miqdor saqlagan moddaning eritmasi yordamida taqqoslash maqsadga muvofiqdir.
Taqqoslovchi eritmaning konsentratsiyasini (S_k) bu xolatda aniqlanuvchi moddaning konsentratsiyasidan (S_x) kichikroq miqdorda olinishi tavsiya etiladi. (S_k< S_x)
Differensial fotokolorimetriyaning xatoligini kamaytirish uchun quyidagilarni inobatga olish kerak:

1. 
   Erituvchining optik ko‘rsatkichiga nisbatan tekshiriluvchi moddaning optik ko‘rsatkichi yuqori bo‘lishi (D>0,43).
   
2. 
   Taqqoslanayotgan eritmaning optik ko‘ratkichi umuman (D_x=O) qiymatga ega bo‘lishi maqsadga muvofiq.
   
3. 
   Nur tushirayotganda modda eritmalarning konsentratsiyasini nur o‘tkazishi, standart eritmaning nur o‘tkazishidan kam bo‘lishi kerak
   
4. 
   Qo‘llanilayotgan kyuvetalarning uzunligida farqi bo‘lmasligi.
   
5. 
   Tekshirilayotgan eritmaning konsentratsiyasini yuqori bo‘lishi.
   

Fotometrik apparatlarni qo‘llanishi bilan eritmalarni nur yutish xususiyatini har xil usullar asosida olib boriladi. Unda standart va tekshiriluvchi eritmalarning optik ko‘rsatkichini bir xil sharoitda olib boriladi.
Taqqoslash usulidagi kolorimetriya

1. 
   Standart eritmalar yordamida. Buning uchun bir xil kolorimetrik probirkalarga aniq xajmdagi tekshiriluvchi va standart eritmalarning rangini taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Unda izlanuvchi eritmaning rangini standart eritma rangiga to‘g‘ri kelishi uning miqdorini tasdiqlaydi.
   
2. 
   Kolorimetrik titrlash usulida. Ikkita bir xil xajmdagi probirkaga biriga rangli izlanuvchi eritmadan, ikkinchisiga tozalangan suvdan solinadi. So‘ngra tozalangan suv solingan probirkaga byuretka orqali rangli standart eritmadan asta-sekin qo‘shib, birinchi probirkadagi eritmani rangiga tenglashtirilguncha qo‘shiladi. Aniqlanuvchi eritmadagi modda miqdorini, tozalangan suvga qo‘shilgan eritmaning miqdori bilan aniqlab olinadi.
   
3. 
   Tenglashtirish usulida. Eritmadagi moddani miqdorini aniqlashda tekshiriluvchi va standart eritmalarning rangini tenglashtirish yordamida amalga oshiriladi.
   

A) Solishtirish usulida. Ikkita bir xil xajmdagi probirkaga standart va tekshiriluvchi rangli eritmalaridan solib, so‘ngra rangi to‘q bo‘lgan probirkadagi eritmani tozalangan suv yordamida ikkinchi probirkani rangigachan tenglashtiriladi. Izlanuvchi eritmadagi moddaning miqdorini quyidagi tenglama asosida hisoblab olinadi.
V_x h_x
q_{x =} q_st ------- yoki q_x = q_st --------
V_sth_st
q_{st –} standart eritmadagi moddaning miqdori
V_x , V_{st –} izlanuvchi va standart eritmalarning xajmi yoki
h_x va h_st - probirkadagi izlanuvchi va standart eritmalarning xajmini balandligi.
Spektrofotometriya va fotokolorometriya usullarida moddalar miqdorini aniqlash uchun shu moddalarni eng kam miqdori bilan rangli eritma hosil qilishi uchun qo‘llaniladigan kimyoviy reaksiyalarni ob’ektiv baholash lozim bo‘ladi. Buning uchun molyar nur yutish ko‘rsatkichlarini E_max aniqlanadi va shu qiymatlardan foydalaniladi.