O ‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

§2.6. MILLIY MAFKURANING ILMIY-NAZARIY ASOSLARI.
Milliy istiqlol mafkurasining ilmiy-nazariy asoslari Prezident Islom Karimovning asarlarida, nutqlarida, maqo-lalarida ishlab chiqildi. Milliy istiqlol mafkurasi g‘oyalarini fuqarolar ongiga singdirish yo‘llari, uslublari, usullari ko‘rsatildi. Uning samaradorligini oshiruvchi omillari va vositalari aniqlandi.

Milliy istiqlol mafkurasining ilmiy-nazariy asos-larini yaratishda, Prezident I.Karimovning “Taffakkur” jurnali bosh muharririning savollariga bergan javoblarida (1998 yil №2) olg‘a surilgan fikr-mulohazalar yirik ahami-yatga ega (3,31-48). Xususan, ushbu javoblarda I.A.Karimov, mam-lakatimizda insonparvar demokratik jamiyat qurilayotgan hozirgi sharoitda dunyoda ikki qarama-qarshi qutb barham topgan bo‘lsada, turli xil maqsad va manfaatlarni ifoda etuvchi mafkuralar tortishuvi to‘xtagan yo‘qligiga e’tibor qaratadi. Bunday tortushuvlardan ko‘zlangan maqsad fuqarola-rimiz ayniqsa yoshlarimiz ongi va faoliyatiga ta’sir o‘tkazish, ularni dunyoqarashiga o‘zlarining manfaatlarini tiqishtirish, ma’naviy jihatdan zaif va tobe qilishga qaratilganligini har tomonlama isbotlab berdi.

I.A.Karimovning fikriga ko‘ra, bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlariga nisbatan ham qo‘proq kuchga ega” (3,33). Ana shunday bir sharoitda inson “o‘z mustaqil fikriga, sobit e’tiqodiga, o‘ziga tayanib yashaydigan hayotiy milliy qadriyatlariga, shakllangan dunyoqarash va mustahkam irodaga ega bo‘lmasa, turli mafkuralarning bosimiga, ularning goh oshkora, goh pinhona ko‘rinishdagi tazyiqlariga bardosh berishi amrimahol”(3,33).

Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga asoslangan yangi jamiyat qurish sharoitida mafkuraviy vakum-bushliq vujudga kelishiga aslo yo‘l quyib bo‘lmaydi. Chunki “ba’zan beozorgina bo‘lib turgan musiqa, oddiygina multfilm yoki reklama lavhasi orqali ham ma’lum bir mafkuraviy maqsadlar va intilishlar ifodalanadi” (3,35). Xuddi shuning uchun ham, -I.A.Karimovning ta’kidlashicha-“g‘oyani, fikrni ta’qiq bilan, ma’muriy choralar bilan yengib bo‘lmaydi. g‘oyaga qarshi faqat g‘oya, fikrga qarshi faqat fikr, jaholatga qarshi faqat ma’rifat bilan bahsga kirishish, olishish mumkin.

Har bir inson, har bir fuqaro buni yaxshilab tushunib, mag‘iz-mag‘ziga yetib olishi kerak, chunki jamiyatning mustahkam va ravshan mafkurasi bo‘lmasa, o‘z oldiga quygan aniq bir maqsad-muddaosi bo‘lmasa, u muqarrar ravishda inqirozga yuz tutadi” (3,35). Shuning uchun ham, I.A.Karimov jamiyatni milliy g‘oyasi, milliy mafkurasini yaratish o‘ta dolzarb ekanligiga e’tiborni qaratadi.

Prezidentni tushuntirishicha, “Mafkurani shakllantirish jarayonida, avvalambor, mamlakatni butun hayoti, o‘tmishi, kela-jagi, butun taqdiri uchun qayg‘uradigan, Vatan qismatini o‘z qismati deb biladigan keng jamoatchilikning ilg‘or dunyoqa-rashi va tafakkurga asoslanishi lozim.

Ikkinchi shart shundan iboratki, milliy tariximiz va umumbashariy taraqqiyot rivojiga unutilmas hissa qushgan olimu fuzalolarning mafkura va uning jamiyat hayotidagi aha-miyati haqida qoldirgan ilmiy merosi, falsafiy qarashlarini har tomonlama o‘rganish darkor” (3,36).

Insonparvar, demokratik jamiyat mafkurasi I.A.Karimov ta’kidlaganidek,-“shu jamiyatni tayanchi bo‘lmish oddiy inson va uni manfaatlarini ifoda etishi, xalqimizni bexatar, tinch-omon, farovon, badavlat turmushga erishishi uchun kuch-g‘ayrat manbai bo‘lishi lozim” (3,37). Milliy mafkura, eng avvalo fuqarolarimizga, muqaddas an’analarimizni anglash tuyg‘u-sini, xalqimizni istak-niyatlarini, yangi jamiyat o‘z oldiga quygan mushtarak maqsadlarni o‘ziga mujassamlashtirmog‘i, odamlarni yangi jamiyat qurishdek eng buyuk maqsadga chorlay-digan yagona g‘oya atrofida birlashtirmog‘i darkor. Buning uchun esa mamlakatimiz xududida yashovchi turli millat, turli elatga mansub fuqarolarni milliy manfaatlari va ehtiyojlarini, ularni urf-odatlarini, rasm-rusumlarini chinakkamiga hur-mat qilmoq lozim.

Shuningdek milliy mafkura mamlakatimiz fuqarolarini, ayniqsa kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalamog‘i, vatandoshlarimiz ongi va faoliyatida milliy g‘urur, milliy iftixorni shakllantirmog‘i kerak.

Prezident I.A.Karimov o‘zining asarlarida, milliy g‘oyani yaratishga, uni mazmun va mohiyatini ilmiy-nazariy tushun-tirib berishga fidoyilik qildi. Bunday ilmiy-nazariy fidoyilikni I.A.Karimovning “Turkiston” gazetasining mux-biri savollariga bergan javoblarida (1999 yil fevral) yaqqol ko‘rishimiz mumkin (4). I.A.Karimovning fikriga ko‘ra, milliy g‘oya odamlarga real voqelik ko‘rsatayotgan ta’sirni hisobga olmog‘i zarur. Buning uchun esa milliy g‘oya, milliy ongning mohiyatini tushunib olish katta ahamiyatga ega bo‘ladi. O‘z navbatida milliy g‘oyani qanday bo‘lishi, uni keng jamoatchilik xususan, yoshlar orasida targ‘ib etishning samarali usullarini izlab topish kerakligini ta’kidlaydi.

Milliy mafkurani shakllantirishda, shubhasiz, xalqimiz, millatimiz taqdiriga xavf solib turgan mafkuraviy tahdid-larni aniq hisobga olishi zarurligiga, I.A.Karimov alohida e’tibor beradi. “Turkiston” gazetasi muxbiri savollariga javob berib, hozirgi sharoitda eng muhim mafkuraviy tahdidlardan biri-musulmon xalifaligini tiklash g‘oyasi ekanligini alohida ta’kidlaydi. Bunday g‘oya tarafdorlari, yagona mafkuraviy makon barpo etish, yordamida Islom dinini siyosatlashtirish orqali, musulmonlar yashaydigan xududlarni yagona xalifalikka birlashtirish g‘oyasini ilgari suradilar. Milliy mafkura bunday g‘oyani soxta ekanligini dalillab bermog‘i, dindan har qanday g‘oyaviy-siyosiy maqsadlarni amalga oshiruvchi vosita sifatida foydalanishga qarshi turmog‘i zarur, deb hisoblaydi.

Prezidentning fikriga asosan, milliy mafkura sohasida bizga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan yana bir xavf-bu o‘zbek xalqini tarixini soxtalashtirish yordamida odamlarni o‘tmishidan judo qilishga urinishdir. Xuddi shuning uchun ham milliy mafkura, millatni asrashi uchun esa uning haqiqiy tarixini tushuntirib berishi, uni avaylab himoya qilishi kerak. Shuningdek, milliy mafkuraning samaradorligi uni xalqaro demokratik tamoyillar bilan uyg‘unlashishidir.

I.A.Karimov milliy mafkurani ilmiy-nazariy asoslari-ni mustahkamlash, uni samaradorligini oshirish yo‘llari to‘g‘risidagi fikr-mulohazalarini davom ettirib, “Fidokor” gazetasining muxbiri savollariga bergan javobida (2000 yil iyun) ta’kidlaganidek, bugun insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi zamondagi eng katta xavf-insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluk-siz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir (2,6). Shuning uchun ham, mafkuraviy sohada hech qachon kurash tuxtamaydi. Mafku-raviy sohada hech qanday murosa bo‘lishi mumkin emas. O‘z navbatida mafkuraviy sohada hech qachon bo‘shliq bo‘lmasligi lozim. Mafkuraviy bo‘shliq vujudga kelsa, bizning orzu-umidlarimiz, ya’ni insonparvar, demokratik jamiyat g‘oyalariga mutlaqo yot g‘oyalar egallashi turgan gap. Endilikda hech kimga sir emas, “hozirgi paytda ro‘y berayotgan ayrim salbiy holatlar, nojuya xatti-harakatlar, yovuz ishlar avvalo mafku-raviy bushliq tufayli sodir bo‘lmoqda” (2,8), deb ta’kidladi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov har tomonlama isbotlab berganidek, saksoninchi yillarni oxirida mamlakatimizda vujudga kelgan mafkuraviy bushliqdan usta-korlik bilan foydalangan diniy ekstremizm g‘oyalari mamla-katimizda kirib keldi. Ekstremistlar “muqaddas dinimizning asl mohiyatini bilmaydigan oddiy odamlarni, g‘ur yoshlarni o‘z tuzog‘ig‘a ilintirib, bizga begona bo‘lgan diniy aqidalarni yoyishga urindi” (2,8). Bunday nayranglarni ortida qanday mudhish maqsad yotganini, taassufki dastlab anglab yetmadik. Mafkuraviy bushliq tufayli kirib kelgan o‘zgacha mafkuralar ta’siridan qutilmoq uchun I.A.Karimovning e’tirof etishicha “odamlarimiz avvalambor yoshlarimizning iymon-e’tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni o‘z mustaqil fikriga ega bo‘lgan barkamol insonlar etib tarbiyalash. Ularning tafakkurida o‘zligini unutmaslik, ota-bolalarini muqaddas qadriyatlarini asrab avaylash va hurmat qilish fazilatini qaror toptirish. Ularning, men o‘zbek farzandiman, deb g‘urur va iftixor bilan yashashga erishishdir” (2,11). Buning uchun esa, farzandlarimiz yuragida ona-Vatanga, boy tarixi-mizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga sog‘lom munosa-batni qaror toptirishimiz, ularning mafkuraviy immuni-tetini kuchaytirishimiz zarur.

Shunday qilib, Prezident I.A.Karimovning fikriga muvo-fiq, jamiyatimiz mafkurasi, odamlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning ma’no-mazmunini belgilab beradi. Ana shunday ma’no-mazmunni to‘laligicha ochib beradigan, uning o‘zida mujassamlashtiradigan “Milliy istiqlol mafkurasi konsepsiyasi”ni yaratish zarur. Ushbu konsepsiya eng avvalo, milliy mafkurani maqsadi va vazifalari, ustuvor yo‘na-lishlari va sohalari, omillari va vositalari, aholi ongiga singdirish uslublari va usullarini aniq belgilab berishi zarur.

Milliy mafkura mamlakatimizning har bir fuqarosiga bunyodkorlik tuyg‘usini shakllantirmog‘i lozim. Prezidentni ta’kidlashicha, “milliy mafkurani yaratish bir yillik yoki besh-o‘n yillik ish emas, xalq, millat o‘z mafkurasini butun umri davomida takomillashtirib, boyitib boradi. Chunki, mafkura qotib qolgan aqidalar yig‘indisi emas” (2,20). Millat manfaatlariga javob beradigan, tinimsiz o‘zgarish va yangila-nishni taqoza etadigan milliy mafkurani yaratish uchun muntazam ish olib borish zarur.

Milliy istiqlol mafkurasi xalqimizga xos bo‘lgan eng muqaddas tuyg‘u va tushunchalarning mujassam ifodasi bo‘lishi kerak. Ana shunday muqaddas tuyg‘ular: Vatanga, ona tiliga, milliy qadriyatlarga muhabbatdir. Yaratilayotgan milliy istiqlol mafkurasi xalqimizning yuqorida biz sanab o‘tgan muqaddas tuyg‘ulariga asoslanishi lozim. Milliy istiqlol mafkurasi konsepsiyasi oilani, mahallani tarbiyaviy qud-ratini oshirishga, oilada ayolni o‘rnini e’zozlashga qara-tilmog‘i, eng muhimi milliy va umuminsoniy qadriyatlarni mushtarakligiga tayanmog‘i kerak. Milliy mafkura konsep-siyasini yaratishda ijtimoiy fanlar, xususan falsafa yalovbardorlik qilmog‘i darkor.

X U L O S A

Prezident I.A.Karimov mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish haqida fikr yuritar ekan “fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etishning eng muhim tarkibiy qismi ma’naviyat va ma’rifat sohasida, shaxsni muntazam kamol toptirish borasida uzluksiz ish olib borishdan iborat.

Bu hayotiy haqiqat biz hamisha amal qiladigan tamoyilga, jamiyat rivojining asosi va shartiga aylanmog‘i hamda o‘zida yaxlit bir tizimni mujassam etmog‘i lozim” (1), degan edi.

Ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini yaratadigan, uni yaxlitligi, barqarorligini ta’minlaydigan buyuk qudrat-milliy mafkuradir. Chunki, milliy mafkura yordamida turli millat va elatlarga mansub mamlakatimiz fuqarolari, yagona maqsad-O‘zbekistonda fuqarolik ya’ni insonparvar, demokratik jamiyat qurishdek muborakbod maqsad atrofida birlashtiriladi.

Xuddi o‘sha qudrat tufayli jamiyat bisotida mavjud bo‘lgan barcha ijtimoiy institutlarning tarbiyaviy imkoniyatlari, yangi jamiyat bunyodkori bo‘lmish, mustaqil fikrlash, mustaqil ishlash, mustaqil yashash malakalariga ega bo‘lgan barkamol insonni qaror toptirishga safarbar qilinadi.

Xuddi shu qudrat tufayli jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari orasida o‘zaro aloqadorlik mexanizmi yaratiladi, o‘sha mexanizmning bir maromda ishlashi, ular amalga oshirayotgan tarbiyaviy ishlarning uzluksizligi ta’minlanadi.

Xuddi shu qudrat “xalqni xalq, millatni millat etadigan, uning sha’nu sharafi, or-nomusi, ishonch-e’tiqodini ifodalaydigan, jamiyatimizning o‘ziga xos, taraqqiyot yo‘li, turmush tarzi, tub manfaatlariga tayangan holda muttasil rivojlanib, takomillashib boradigan g‘oyalar tizimidir”