O 'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI N AMANGAN MUHANDISLIK - TEXNOLOGIYA INSTITUTI "Kimyo texnologiya” fakulteti “Oziq – ovqat texnologiyasi” yo’nalishi 1 AU – 20 – gurux talabasi ZOXIDJONOV IQBOLJONNING
Mavzu:
Dastlabki ilmiy tadqiqot yozish. Ilmiy tadqiqotning tarkibiy qismlari: kirish, asosiy qism, xulosa, adabiyotlar, perefraza (xavola, iqtiboz, sitata,abzats)
Qabul qildi: S.Kazakbayeva
NAMANGAN - 2022 Mavzu. Dastlabki ilmiy tadqiqot yozish. Ilmiy tadqiqotning tarkibiy qismlari: kirish, asosiy qism, xulosa, adabiyotlar, perefraza (xavola, iqtiboz, sitata,abzats) REJA: 1.Dastlabki ilmiy tadqiqotlar haqida ma’lumot. 2.Kirish va asosiy qism haqida. 3.Xulosalar. 4.Havola, sitata va abzats. 5.Topshiriqlar.
1.Dastlabki ilmiy tadqiqotlar haqida ma’lumot. Ilmiy tadqiqot bilan shug‘ullanish mashaqqatli va ayni vaqtda sharafli mehnat. Olim bo‘lishni havas qiluvchi yoshlar ko‘p bo‘ladi, shular orasida o‘z umrini ilm yo‘liga bag‘ishlaganlari ham uchraydi. Olim bo‘lishni orzu qilgan kishida ma’lum imkoniyatlar va bu imkoniyatlarni ro‘yobga chiqarish uchun ma’lum shart-sharoitlar mavjud bo‘lshni lozim.
1. Ilmiy tadqiqot olib borish uchun birlamchi shart chuqur bilim sohibi bo‘lish. Bilim odatda o‘qish-o‘rganish orqali egallanadi. Talaba o‘rta maktabda olgan bilimini oliy maktabda o‘zi tanlagan fanlar bo‘yicha chuqurlashtiradi. Yosh tadqiqotchining bilim poydevorini oliy o‘quv yurtida umumta’lim predmetlari bo‘yicha, maxsus kurslarda o‘zlashtirgan bilimlari tashkil qiladi. Ilmiy tadqiqot bilan shug‘ullanuvchi ana shu bilim poydevorini o‘z mustaqil mehnati, o‘qib-o‘rganishi bilan boyitadi. Buning uchun o‘zi tanlagan soha, mavzu bo‘yicha mavjud ilmiy-metodik adabiyotni chuhur o‘rganishi zarur.
Bilim har bir yosh tadqiqotchida bor, lekin bu bilimning miqyosi, chuqurlik darajasi har xil bo‘ladi. Bakalavrlik bosqichi talabasining bilimidan magistrlik bosqichi talabasining bilimi farq qiladi, chunki magistrlik bosqichida o‘qitiladigan fanlar o‘z ilmiyligi bilan, hodisalarni chuqur tahlil qilishga qaratilganiligi bilan ajralib turadi. Bu bosqichda endi darslik, o‘quv qo‘llanmalarida bayon qilingan ma’lumotlar yetarli bo‘lmay qoladi. Magistrant o‘zi tanlagan soha, mavzu bo‘yicha mavjud ilmiy-metodik adabiyotni mustaqil mutolaa qilib, o‘z bilim saviyasini kengaytirishi va chuqurlashtirishi zarur, ayniqsa magistrlik dissertatsiyasi sifatida tanlangan mavzuning adabiyotini har tomonlama sinchiklab o‘rganishi shart.
2. Ilmiy tadqiqot olib borish uchun zarur shartlardan biri —mehnatsevarlik. Ilm qunt bilan uzluksiz mehnat qilishni talab qiladi. Ilmiy tadqiqot kishining ko‘p vaqtini egallab qo‘yadi, boshqa ishlar bilan shug‘ullanishga vaqt oz qoladi. Ilm fidoyisigina bunga ko‘nikadi, havoyi kishi ilm dargohidan tezda surilib chiqib ketadi.
Muntazam ravishda astoydil qilingan mehnat albatta samarali yakunlanadi.
Yosh tadqiqotchi o‘zida mehnat intizomini tarbiyalashi va mehnat intizomiga qat‘iy rioya qilishi lozim. Ilmiy faoliyat bilan shu‘gullanish kundalik zaruriyatga aylanishi darkor. Asli haqiqiy shoir she’r yozmasdan tura olmaganidek, haqiqiy olim ham ilmiy ijod bilan shug‘ullanmasdan tura olmaydi.
Tadqiqotchi har kungi vaqtini reja bilan, o‘rinli sarflashga o‘rganishi lozim. Kun tartibi tuzib, har bir ishga zarur darajada vaqt ajratishi, bunda ilmiy ish bilan shug‘ullanish uchun har kuni albatta maxsus vaqt sarflash kerak. Agar ana shunday kun tartibiga muntazam amal qilib borilsa, qilingan mehnat samarali bo‘ladi.
Kirishning samaradorligi maqsadni va ma’lumotning qo‘llanilish ko‘lamini kitobxonga tushuntiradi. Xulosa sarlavhada berilgan ixtiyoriy savolga javobni va asosiy punktlarning yakunini o‘zida aks ettirishi lozim. O‘qish faoliyatida, odatda, kirish ham, xulosa ham, asosiy qismdan so‘ng yoziladi.
Ilmiy tadqiqot - yangi bilimlarni ishlab chiqish jarayoni, bilish faoliyati turlaridan biri. Unga obʼyektivlik, ishonchlilik, aniklik xos. Ilmiy tadqiqot hamma shartlarga amal qilib takrorlanganda hamisha birdek natija beri-shi, bahs etilayotgan masalani isbotlashi lozim. Ilmiy tadqiqot bir-biri bilan boglangan ikki kiyem — tajriba va na-zariyadan iborat. Ilmiy tadqiqotning asosiy komponentlari: mavzuni belgilash, mavjud axborotni, tadqiqot sohasidagi shartsharoit va metodlarni, ilmiy farazlarni oldindan taxlil etish, tajriba oʻtkazish, olingan natijalarni taxlil etish va umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamen-tal va amaliy, miqdoriy va sifatiy, noyob va kompleks tadqiqotlarga aj-ratish keng tarqalgan. Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning oʻzidagina emas, balki koʻpgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni qal qilishda ham keng qoʻllaniladi (yana q. Fan).
Reja tuzish
Inshoning rejasini tuzish uni yozish jarayonidagi eng muhim bosqichlardan biridir. Zero, dengizda ketayotgan kemalar qirg’oqdagi mayoqqa qarab o’zlariga yo’l belgilanganligi singari insho yozayotgan shaxslar ham ma’lum bir reja asosida o’zlarining fikr va mulohazalarini qog’ozga tushura boshlaydilar. Yaxshi tuzilgan reja inshoning izchilligini ta’minlaydi, o’quvchi reja asosida qaysi fikrdan keyin qaysisini bayon qilishni aniq his qilib turadi. Har tomonlama o’ylab tuzilgan, o’zida insho mavzusining hamma jihatlarini yaqqol aks ettirib turgan reja yarim insho demakdir. U inshoning nihoyatda ixcham, lo’nda shaklllardagi o’ziga
xos ko’rinishidir. Ma’lumki, umumta’li va o’rta maxsus talimdagi insho rejasi xarakter jihatdan ikki xil bo’ladi: a) sodda reja; b) murakkab reja. O’quvchi reja turini yozilayotgan mavzuning xususiyatiga qarab tanlaydi. Sodda rejani murakkab rejaga qarama-qarshi qo’yish, birini ikkinchisidan afzal deb bilish to’g’ri emas. Gap rejaning qaysi turini tanlashda emas, uni qay tarzda tuzishdadir. Insho mavzulari mazmun va yo’nalish jihatidan turlicha bo’ladi.
Adabiy mavzularda ko’proq murakkab reja tuzish ma’qul bo’lsa, adabiy – ijodiy va ijodiy mavzularda insho yozishda soda reja tuzish ma’qul.
Undan tashqari : mavzu mumtoz adabiyot yoki zamonaviy o’zbek adabiyoti materiallari haqida bo’lishi mumkin, yoki yozuvchi hayoti, ijodi, badiiy asarning g’oyaviy mazmuni, asardagi qahramonlarga tavsif berishni talab qiladigan mavzular bo’ladi. Agar badiiy asarning g’oyaviy mazmunini yorituvchi inshoga sodda reja tuzish ko’proq mos kelsa, obrazlarga tavsif berishni taqozo etadigan mavzularga murakkab reja tuzish ma’qul. Inshoning rejasini tuzishdan avval mavzuni yoritish uchun qanday masalalarga e’tibor berish lozimligini o’quvchi mustaqil aniqlashi va o’z xohishiga
Akademik litsey va kasb hunar kollejlarida ayrim o’qituvchilar sodda rejaga qarshi chiqadilar. Mavzuning xususiyatidan qat’iy nazar, o’z talabalaridan murakkab reja tuzishni talab qiladilar. Bu to’g’ri emas. O’quvchidan mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishni juz’iy masalalarni hal qilishdan boshlash kerak. Xususan, bu vazifani reja tuzishdan boshlasa ham bo’ladi. Chunki keyingi paytlarda murakkab rejani tuzish shablonlashib qoldi. Ko’pchilik insho rejalarini
birbiridan farqlash qiyin bo’lib bormoqda. Sodda reja esa ana shu bir xillik an’anasini ma’lum darajada buzadi, o’quvchini fikrlashga majbur qiladi, deb o’ylaymiz. Shuningdek, bunday reja namunalarini insho mazmunining nihoyatda ixchamlashtirilgan shakllari deyish ham mumkin, negaki, yaxshi tuzilgan soda rejalar inshoning yo’nalishi, tarkibiy qismlari, mavzuning izchilligi haqida aniq bir tasavvurlarni berishi turgan gap. Sodda ko’rinishdagi rejaga namuna sifatida quyidagi mavzu reja tuzilishini ko’rib chiqamiz.
