O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Mielin qavatining qo’zg’alish potentsialining saltator (sakrab) o’tishidagi roli.
Mielinsiz va mielinli nerv tolalarida qo’zgalishning o’tkazilishi. Mielinsiz nerv tolalarida qo’zg’alish butun membrana bo’ylab, uzluksiz ravishda, qo’zg’algan bir qismdan ikkinchi qismga tarqaladi. Mielinli tolalarda harakat potentsiali tolaning faqat mielin pardasi bilan qoplanmagan sohalari orqali «sakrab-sakrab» o’tadi. Kato (1924) va Takson (1953) lar baqaning mielinli yakka nerv tolalarida bevosita elektrofiziologik tadqiqotlar o’tkazdilar. Mielinli tolalarda Ranvьe bo’g’imlaridagi harakat potentsiali vujudga kelishini, tolaning mielinli qismlari amalda qo’zg’almasligini ko’rsatib berishdi. Ranvьe bo’g’ilmalarida natriy kanallarining joylashish zichligi juda yuqoridir. Membrananing 1 mkm² yuzasida 12000 ga yaqin natriy kanallari mavjud, bu kalmarni gigant aksoni membranasidagiga nisbatan 200 barobar ko’pdir.
Tinchlik holatida barcha Ranve bo’g’ilmalarida membrananing tashqi yuzasi musbat zaryadli bo’ladi, qo’shni Ranve bo’g’ilmalari o’rtasida potentsiallar farqi kuzatilmaydi. Qo’zg’alish paytida A bo’g’ilma membranasining yuzasi qo’shni B bo’g’ilma membranasining yuzasiga nisbatan manfiy elektr zaryadli bo’lib qoladi. Shuning natijasida elektr toki vujudga kelib, tola atrofidagi to’qimalararo suyuqlik, membrana va aksoplazma orqali yuradi va B bo’g’ilmani qo’zg’atib, membrananing qayta zaryadlanishiga sabab bo’ladi. A bo’g’ilmada esa qo’zg’alish davom etadi va bu bo’g’ilma vaqtincha mutloq refrakter holatda bo’ladi. Shu sababli B bo’g’ilma faqat navbatdagi V bo’g’ilmani qo’zg’alish holatiga keltira oladi va hokazo.
Bir Ranve bo’g’ilmadan ikkinchi Ranve bo’g’ilmaga harakat potentsiali «Sakrab» o’tishi uchun har bir bo’g’ilmada harakat potentsialining amplitudasi qo’shni bo’g’ilmani qo’zg’atish uchun zarur minimal miqdordan 5-6 barobar ortiq bo’lishi shart. Harakat potentsiali amplitudasining bo’sag’aga bunday munosabati harakat potentsialining ishonchli o’tkazilish omili deb ataladi. Buni Tasaki ko’rsatib berganligi uchun Tasaki omili deb ham ataladi.
Qo’zg’alishning mielinli tolalardan sakrab-sakrab o’tkazilishida ikkita afzallik bor. Birinchidan, bu o’tkazilish energiya sarfi nuqtai nazaridan tejamli, chunki faqat membrana yuzasining 1 % ini tashkil qiluvchi Ranve bo’g’ilmalari qo’zg’aladi. Ikkinchidan, qo’zg’alishning o’tish tezligi mielinsiz tolalardagiga nisbatan ancha yuqori. Shu sababdan mielinli tolalar nerv tizimining muhim faoliyatlarini aniq va tez boshqarilib turishini ta’minlovchi qismlarida ko’p bo’ladi.