O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ekologiya va hayot xavfsizligi kafedrasi

Organizmda moddalar almashinuvi. Odam tashqi muhitdan ovqat qabul qilish, organizmda uni o‘zgarishi, hazm qilinishi, hosil bo‘lgan qoldiq moddalarning tashqariga chiqarilishi moddalar almashinuvi deyiladi. Moddalar almashinuvi natijasida energiya hosil bo‘ladi. Bu energiya hisobiga organlar ish bajaradi, hujayralar kupayadi, yosh organizm o‘sadi va rivojlanadi, tana haroratining doimiyligi ta’minlanadi. Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog‘liq bo‘lgan ikki jarayon, ya’ni assimilyasiya va dissimilyasiya orqali o‘tadi. Ovqat moddalari tarkibiy qismlarining hujayralarga o‘tishi assimilyasiya deyiladi. Assimilyasiya natijasida hujayralarning tarkibiy qismlari yangilanadi, ular ko’payadi. Organizm qancha yosh bo‘lsa, unda assimilyasiya shuncha faol o‘tadi, bu esa yosh organizmning o‘sishi va rivojlanishini ta’minlaydi. (1 – jadval)


1 - jadval

№	Modda nomi	Xususiyatlari
1	Oqsil	1g. parchalanganda 4,1 kkal. energiya hosil bo’ladi, qurilish,energiya. Sutkalik ovqat tarkibining 80-90%
2	Uglevod	1g. 4,1 kkal. energiya hosil bo’ladi, energiya. Organizmga 56% energiya beradi.
3	Yog’	1g. 9,3 kkal. energiya hosil bo’ladi, energiya
4	Suv	Sutkalik suv balansi 2,2-2,8 l, muxitni hosil qiladi.
5	Minerallar	Sutkada 10-12,5 g. osh tuzi kerak, muxim moddalar tarkibiga kiradi.
6	Vitamin A	O’sish va rivojlanish, teri holati, ko’z o’tkirligini ta’minlash
7	Vitamin B	Nerv sistemasining faoliyati, qon yaratilishi uchun zarur
8	Vitamin S	Moddalar almashinuvida ishtirok etadi. yetishmasa singa kasalligi kelib chiqadi.
9	Vitamin D	Kal’tsiy va fosfor almashinuvi normal o’tishida ishtirok etadi.

Agar bolalar sog’lom ovqatlanish tartibiga amal qilmasdan, kerakli ozuqa moddalarini qabul qilmasalar bu ularning ruhiy va jismoniy faolligiga ta’sir qiladi va kattalardagi ayrim kasalliklarga masalan yurakning ishemik kasaligiga chalinadilar.Agarda boshqa tomondan uy sharoitining ta’siri va natijalari o’rganiladi qaysiki ularning rivojlanishiga va hayot tarziga ijobiy ta’sirlarini o’rganadi. Boshqa so’z bilan aytganda hayotni bohlanishi yomon boshlansa ularning rivojlanishidagi pasayish va salomatligini pasayish hayotining ijtimoiy iqtisodiy ahvolini tubanlashishiga ta’sir qiladi.(Pillas, Suhrcke 2009). Qiyin vaziyatlarda ilk yosh davrida salomatlik holatining farqlari holati keyingi yosh davrlarida yanada farqlarning oshishiga olib keladi.(Poulton va boshqalar 2002).¹