O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

2.4. Auditorlik tashkilotlari va auditorlarning huquq va 
majburiyatlari 
 
Auditor tashkilotlari va auditorlar quyidagi huquqlarga ega: 
- 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Banki  talablariga, 
shartnomada  belgilangan  aniq  shartlarga  muvofiq  auditorlik 
tekshiruvining shakl va usullarini mustaqil ravishda belgilash; 
-  bank  faoliyati  t
o‘g‘
risidagi  barcha  hujjatlarini,  mavjud  moddiy 
boyliklar  va  qimmatbaho  qo
g‘
ozlarni  tekshirish,  vujudga  keladigan 
savollar  yuzasidan  sharx  hamda  auditorlik  tekshiruvi  uchun  zarur 
q
o‘
shimcha 
ma’lumotlar olish;
 
- yozma s
o‘
rov b
o‘yicha uchinchi shaxslardan zarur ma’lumotlar 
olish; 
-  shartnomaviy  asosda  auditorlik  tekshiruvida  qatnashish  uchun 
auditorlarni, auditorlik tashkilotlari yoki ularning xodimlarini jalb etish; 
- tekshirilayotgan bank zarur hujjatlarni taqdim etmagan hollarda 
auditorlik tekshiruvi 
o‘
tkazishdan bosh tortish. 
Auditorlik  tashkilotlari  va  auditorlarning 
o‘
zlari  bank  faoliyati, 
buxgalteriya  hisobotlarini  rasmiylashtarish,  shuningdek,  ichki  auditini 
tashkil  etish  va  amalga  oshirish  yuzasidan  konsalting  xizmatlari 
k
o‘
rsatadigan banklarda audit 
o‘
tkazish huquqiga ega emaslar. 
Barcha  auditorlik  tashkilotlari  va  auditorlar 
o‘
zlari  bank  auditini 
o‘tkazish  uchun  zarur  deb  hisoblagan  har  qanday  ma’lumot  va 
materiallarni  olish,  k
o‘
rib  chiqish  va  nusxa  k
o‘
chirish,  shuningdek, 
auditorlik  tekshiruvi 
o‘
tkazilishini  muhokama  qilish  uchun  bank 
rahbariyati bilan hech qanday t
o‘
sqinliksiz muloqotda b
o‘
lish borasida 
istisnosiz huquqqa egalar. 
Banklarda  audit 
o‘
tkazuvchi  auditorlik  tashkilotlari  va  auditorlar 
Markaziy  bankning  audit  t
o‘g‘
risidagi  nizomiga  muvofiq  quyidagi 
talablarga amal qilishlari shart: 
- auditorlik tekshiruvini 
o‘
tkazishda qonunchilik hamda Markaziy 
bank  me’yoriy  hujjatlari  talablariga,  jumladan  audit  jarayoni  hamda 
metodologiyasiga rioya etish; 

---

53 
 
- quyidagilar haqida buyurtmachi va Markaziy bankka darhol xabar 
berish: 
a)  mazkur  bank  auditorlik  tekshiruvini 
o‘
tkazishda 
o‘
zi  qatnasha 
olmasligining sabablari t
o‘g‘
risida; 
b)  audit  jarayonida  yuzaga  kelgan  vaziyat  munosabati  bilan 
tekshiruvda  qatnashishga  q
o‘
shimcha  auditorlarni  jalb  etish  zarurligi 
t
o‘g‘
risida; 
-  auditorlik  tekshiruvlarini  professional  audit  andozalariga 
muvofiq ravishda yuqori malaka bilan 
o‘
tkazish; 
-  tekshiruv  davomida 
o‘
zlari  oladigan  va  tuzadigan  hujjatlar  but 
saql
anishini ta’minlash;
 
-  zarurat  tu
g‘
ilganda  barcha  ishchi  hujjatlarini,  hamda  ularning 
nusxalarini Markaziy bankka taqdim etish. 
Auditorlar obyektivligi va mustaqilligi 
Auditor 
o‘
z  ishini  bajarishi  cho
g‘
ida  halol  va  samimiy  b
o‘
lishi 
zarur. U xolis b
o‘
lishi hamda shaxsiy xayrixohlik va boshqa ehtiroslar 
obyektiv  fikr  yuritishda  halal  berishiga  y
o‘
l  q
o‘
ymasligi  shart.  U 
tekshiruv natijasidan mutlaqo manfaatdor b
o‘
lmasligi zarur. 
Maxfiylik 
Auditor ish davomida 
o‘ziga ma’lum bo‘
lgan  maxfiy axborot sir 
saqlanishi
ni ta’minlashi va alohida ruxsatsiz uchinchi shaxslarga oshkor 
etmasligi shart. Auditorga maxfiy axborotni sir saqlay olmagani uchun 
shartnoma shartlariga asosan mas
’
uliyat yuklatiladi. 
Respublikamizda davlat ulushiga ega b
o‘
lgan yirik banklar, xorijiy 
kapital  ishtirokidagi  banklar  Xalqaro  auditorlik  kompaniyalari 
tomonidan  tekshiriladi.  Xorijiy  investorlar  asosan  Xalqaro  auditorlik 
kompaniyalari  tomonidan  tekshirib  qilingan  xulosa  natijalariga 
tayanadilar.  
Quyida  respublikamizda  faoliyat  k
o‘
rsatayotgan  auditorlik 
kompaniyalari b
o‘yicha ma’lumot keltiramiz. 
 
«Katta  to‘rtlik»  auditorlik  tashkilotlari  xalqaro  miqyosda 
professional  tarzda  audit  bilan  shug‘ullanuvchi  kompaniyalar  tizimi 
bo‘lib,  auditorlik  faoliyatidan  tashqari  soliq,  korporativ  moliya  va 
boshqa 
qonuniy xizmatlar bo‘yicha konsalting xizmatlarini ko‘rsatadi. 

---

54 
 
Bu kompaniyalar dunyo bo‘ylab davlat va xususiy kompaniyalarni audit 
qiladi.  Statistikaga  e’tibor  beradigan  bo‘lsak,  «Katta  to‘rtlik»  xalqaro 
auditorlik kompaniyalari FTSE 100 indeksidagi kompaniyalarning 99 % 
ulushini, FTSE 250 Index dagi 96 % ini yillik auditdan o‘tkazadi.
 
 
6-jadval