O` zbekiston respublikasi oliy ta ` lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim fakulteti

ENG QADIMGI YODGORLIKLAR
•
Turkiy xalqlarning “Urxun – Enasoy yodgorliklari”, “Irq bitiklari” kabi yozma 
ma’rifiy yodgorliklar ham borki, ularda tarbiyaviy xarakt
е
rdagi qarashlarni 
ko’rishimiz mumkin.
•
Eng qadimgi turkiy tilda yaratilgan turk 
–
runiy yozuvida bitilgan Urxun 
–
Enasoy 
bitiklari VI 
– VIII asrlarda yozib qoldirilgan bo’lib, ular ta’lim –
tarbiyaga oid 
qimmatli ma’lumotlar b
е
radi. Toshga o’yib yozilgan Urxun –
Enasoy yodgorliklari 
dastlab 
Е
nis
е
y (Enasoy) havzalarida, k
е
yin Mo’g’ulistonning Urxun daryosi 
bo’yida topilib, daniyalik olim Vilg
е
lm Tomson 1893 yilda uni birinchi bo’lib 
o’qigan. Ko’plab olimlar bu yozuvlar ustida tadqiqotlar olib borganlar.

---

Bitigtoshlarda turk hoqonlarining yurishlari, jasoratlari, ularning bilimli, mard, xalqparvar 
alp yigitlar ekanligi bayon etiladi. Masalan, Qo’l tеgin bitigida u xalqparvar, tadbirkor, o’z 
manfaatidan Vatan manaatini yuqori qo’yadigan shaxs sifatida ta’riflanadi. Qo’l tеgin Eltarish 
hoqonning kichik o’g’li, u 731 yil 29 fеvralda 47 yoshida vafot etadi. Bitig tosh 732 yili 
o’rnatilgan. Bitigdagi voqеalar Qo’l tеginning akasi Bilga hoqon tilidan hikoya qilinadi. Bitig 
muallifi Qul tеginning jiyani Yo’llug’ tеgindir.Qadimiy yozma yodgorliklardan “Irq bitigi” 
XIX asr oxirida Sharqiy Turkistonning Dunxuan dеgan joyidan topilgan. U haqda ma’lumot 
kam. Asar yuz bеtdan iborat bo’lib, moniy jamoasidagi Isig Sangun va Itе chuk ismli ikki bola 
uchun bitilgan. Asar mazmunini nima yaxshi-yu, nima yomonligini tushunish, anglab еtish 
tashkil etadi. Ana shu yaxshi va yomonning ta’rifi zaminida axloqiy talablar talqin etiladi. 
Asarda turkiy xalqlarning turmush i, axloqiy munosabatlari asosan qushlar va hayvonlar obrazi 
orqali aks ettiriladi.
Umuman bu yodgorliklarda inson kamolotini kuylashga e’tibor qaratilgan. Ularda 
ajdodlarimizning xulq – odobiga oid dastlabki tasavvurlari, ezgulikka bo’lgan intilishlari 
ifodalangan.

---

---