O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

etilgan  m a’ruzalarida  bayon  qilingan.

59

---

da,  o ‘rta  asr  xristian  falsafasining  eng  muhim  xususiyatlaridan 

biri,  inson  erki  haqidagi  muammolarni  birinchi  o‘ringa  olib 

chiqqanligi  bilan  ajralib  turadi.  Buni  biz  xristian  sxolastikasini 

ma’lum  tizimga  solgan  Avgustin  Blajenniy1  qarashlarida  ko‘rishimiz 

mumkin.

Olrta  asr  xristian  falsafasi  qadimgi  Yunon  antropologiyasiga 

xos  ratsionalizmni  qayta  ko‘rib  chiqdi.  Qadimgi  yunon  antro- 

pologiyasining  butun  diqqat-e’tibori,  inson  axloqi,  bilimini 

ulug‘lashga  qaratilgan  bo‘lsa,  o‘rta  asr  kishisida  esa,  eng  muhim 

insoniy  fazilat  —  e’tiqod,  ishonchga  asoslangan  erk  hisoblanadi. 

Ya’ni,  o‘rta  asr  sharoitida  insonning  aql-idroki  o‘miga  erki 

e ’zozlandi.

Inson  ichki  olamini  har  tomonlama  o‘rgangan  mashhur 

xristian  faylasufi  Avgustinning  tushuntirishicha,  inson  yaxshi- 

likni  biladi,  biroq  undagi  erk  o‘ziga  bo‘ysunmaydi,  oqibatda  u 

qilishi  kerak  bo‘lmagan  narsalarni  qiladi.  «Men  bir  narsani 

ma’qullayman,  —  deb  yozgan  edi  Avgustin,  —  lekin  boshqa- 

sini  bajaraman»2.  Bunday  nomutanosiblikni  Avgustin  qalbning 

kasalligi,  insonning  o‘zi-o‘ziga  bo‘ysunmaganligining  oqibati,  deb 

biladi.  Xuddi  shuning  uchun  ham,  o ‘rta  asr  dunyoqarashiga 

muvofiq,  inson  o‘zidagi  noma’qulchiliklarni,  gunohlami  Xu­

doning  yordamisiz  bartaraf  eta  olmaydi.

Olrta  asrda  inson  o‘zini  koinotning  bo‘lagi  deb  his  etmaydi. 

Endi  u  tabiatdan  uzib  olingan  va  butun  koinotning  ustiga  chiqarib 

qo‘yilgan  edi.  0 ‘rta  asr  xristian  faylasuflarining  tasawurida  inson 

koinotdan  balandroq  turar  va  butun  tabiatning  hukmdori  bo‘lishi 

lozim  edi.  Lekin  o‘zining  nodonligi,  gunohlari  ko‘payib  ketgan- 

ligi  tufayli  nafaqat  tabiatga,  hatto  o‘ziga  ham  xo‘jayinlik  qila 

olmaydi  va  to‘la  ilohiy  karomatga  bog‘liq -bo‘lib  qoladi.  Hatto 

qadimgi  zamon  in’om  etgan  barcha  jonli  mavjudotlardan  ustun 

turish  maqomi  (statusi)  ham  mustahkam  bo‘lmay  qoldi.  0 ‘rta