O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Ahmad  Yassaviy.  Hikmatlar.  Toshkent,  1991,  57,  86-betIar.

2  «Devoni  hikmat»  birinchi  marta  1290-xijriy  yilda  Qozonda  chop  etilgan.

3  Qarang:  Ahmad  Yassaviy.  Hikmatlar.  Toshkent,  1991,  45,47,101,  113—114- 

betlar.

242

---

mehnat  qilib,  halol  yeb-ichish  —  Ahmad  Yassaviy  orzu  qilgan 

turmush  tarzining  eng  muhim  prinsiplaridan  biridir.

Ahmad  Yassaviy  kishilarni  bilimga  chorlaydi.  Olamning  sir- 

u  asrorini  bilishga  da’vat  etadi.  Qalbida  Olloh  ruhi  doimo  yasha- 

gan  kishigina  olamni  bilishga  qodir  bo‘ladi.  Nodon,  takabbur, 

savodsiz,  diyonatsiz  kishilardan  hazar  qiladi.  Ota-onasini  hur­

mat  qilmaydigan  ma’naviy  qashshoq  kishilardan  qattiq  nafrat- 

lanadi.  Odamlarning  bu  dunyodagi  ishlariga  xolisona  baho  beri- 

ladigan  o‘sha  jahannamda  ham  nodon  kishilar  bilan  birga 

bo‘lmaslikni  uqtiradi.  Chunki  nodonlik  —  kishining  tubanlashi- 

shidir.  Shuning  uchun  ham,  nodonlikdan  qochib,  «yer  ostiga 

kirdim  mano»,  deb  yozgan  edi1.

Ahmad  Yassaviy  hikmatlarida  ona-zamin,  uning  tuprog‘i  har 

tomonlama  ulugManadi2.  0 ‘zligini  tushungan  har  bir  kishi,  o‘zi 

tug‘ilib  o‘sgan  «tufrog‘»ni  e’zozlamog‘i,  uning  duosini  olmog‘i  lozim. 

0 ‘z  tuprog‘ini  qadrlash  —  ona  Vatanni  hurmat  qilmoqdir.  0 ‘z 

kindik  qoni  to‘kilgan  tuproqni  qadrlamagan  kishi  yovuz  va  johildir. 

Tuprog‘idan  uzilgan  kishining  xotirasi,  do‘st-u  birodari  bo‘lmaydi.

Shunday  qilib,  Ahmad  Yassaviy  asos  solgan  yassaviya 

ta’limotining  shakllanishida,  bir  tomondan  Nishopur,  ikkinchi 

tomondan  Xuroson  tasaw uf  maktablarining,  ayniqsa,  tasawuf- 

ning  qadimiy  tariqatlaridan  biri  —  malomatiyaning  ta ’siri  se- 

zilarli  bo‘ldi.  Yassaviya  tariqati  XII  asrda  Movarounnahr,  Xuro­

son  va  Xorazm  xalqlari  orasida  yoyildi.  Movarounnahrda  yassaviya 

ta’limotini  fuqarolar  ongiga  singdirishda  Hakim  ota,  Qusam  Shayx 

bobo  Huvaydo  Valiy,  qashqadaryolik  Hazrati  Bashirlarning  xiz- 

matlari  sezilarli  bo‘ldi.  0 ‘z  navbatida,  yassaviya  zaminida  bek- 

toshiya3  va  iqoniya4  tariqatlari  shakllandi.

Bektoshiya  tariqatiga  Ahmad  Yassaviyning  shogirdlaridan  biri 

Hoji  Bektosh  Valiy  asos  soldi.  Bektoshiyaning  g‘oyaviy-nazariy 

asosini  shialik  va  alaviylik  ta’limotlari  tashkil  etadi.  Ushbu  ta’limot