O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Qarang:  Abdulla  Avloniy.  Tanlangan  asarlar.  Ikkinchi  jild.  Toshkent,  1998,

28-bet.

324

---

badan  tarbiyasi  bilan  shug'ullanishi  lozim.  Badanning  salomat  va 

quvvatli  bo‘lmog‘i  insonga  eng  kerakli  narsadir.  0 ‘qimoq, 

o‘qitmoq  va  o‘rgatmoq  uchun,  insonga  kuchli,  kasalsiz  jasad 

lozimdir.  Tana  sog'lom  bo'lishi  uchun  ichkilik,  ko‘knor,  nasha, 

afyun,  taryok,  chilim,  nos,  papiros  kabi  inson  salomatligi 

uchun  zararli  odatlardan  qochmoq  zarurligini  uqtiradi.

Jadidizm  g'oyalarini  turkistonliklar  ongiga  singdirishda  jadid- 

chilik  harakatining  tashkiliy-mafkuraviy  asoslarini  mustahkam- 

lashda  buxorolik  mashhur  alloma,  professor  Abdurauf  Fitratning1 

xizmatlari  beqiyos  edi.

Abdurauf  Fitratning  butun  ongli  faoliyati  Turkiston,  xusu­

san,  Buxoro  amirligi  hududida  yashovchi  xalqlarni  jaholat, 

turg‘unlik,  g‘aflat dan  uyg'otish,  farovon  hayot  qurishga  chor- 

lashga  qaratilgan  edi.  Bunday  chaqiriqni  uning  1910-yilda  Istan- 

bulda  chop  etilgan  «Sayha»  («Bong»)  deb  nomlangan  she’rlar 

to'plamidan  bilib  olish  mumkin.  Ushbu  to'plamda  birinchilardan 

bo‘lib  milliy  mustaqillik  g‘oyasi  har  tomonlama  asoslab  berildi.

Fitratning  1912-yilda  bosilib  chiqqan  «Sayyoh  hindi»  («Hind 

sayyohi»)  asarida  Turkistonda,  xususan,  Buxoroda  vujudga  kel­

gan  iqtisodiy  qashshoqlik,  madaniy-ma’naviy  tanazzulning  sabab- 

lari  va  uni  bartaraf  etish  yo‘llari  ko'rsatib  berildi.  Shuning  uchun 

ham  ushbu  asarni  Turkiston  xalqlarini  ozodlik,  erkinlik  tomon 

boshlovchi  harakat  dasturi,  deb  atash  mumkin.  Ana  o‘sha  hara­

kat  dasturini  amalga  oshirishga  azm-u  qaror  qilgan  Abdurauf 

Fitrat  1917-yil  fevral  voqealaridan  so‘ng  Buxoroda  Fayzulla 

Xo‘jayev  boshchiligida  tashkil  etilgan  «Yosh  buxoroliklar»  in- 

qilobiy  partiyasi  faoliyatida  faol  ishtirok  etdi  va  uning  yirik  namo- 

yandalaridan  biriga  aylandi.

M a’lumki,  XX  asrning  boshlarida  jadidchilik  harakati  namo- 

yandalarining  bir  guruhi  maorif-ma’rifat  yordamida  jamiyat  hayo- 

tini  insonparvarlashtirmoqchi  bo‘lsalar,  ikkinchi  guruhi  bunday