O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  История  философии.  В  кратком  изложении.  Пер.  С  чеш.  И.И.Богоута. 

М .,  1991,  438-bet.

297

---

nonchi,  tabiat  tarbiyalanuvchidagi  qobiliyat  va  hissiyotni  rivo- 

jlantiradi,  odamlar  undan  qanday  rivojlanishni  o'rganadilar, 

predmetlar  va  voqealar  tajribalarini  boyitadi.  Ularning  hamma&i 

birgalikda  tarbiyalanuvchining  tabiiy  rivojlanishiga  olib  keladi. 

Tarbiya  beruvchining  vazifasi  —  ushbu  omillaming  uyg‘unlashuvini 

ta’minlashdir.

Russo  tabiiy  tarbiya  deganda,  tarbiyalanuvchilarning  yosh- 

larini  hisobga  olgan  holda  tabiat  bag‘rida  tarbiyalanishini  tushu- 

nadi.  Tabiat  tarbiyalanuvchilarni  jismonan  baquwat  qilishi,  his- 

siy  organlaridan  foydalana  bilishni  o'rgatishi,  erkin  rivojlanishini 

ta ’minlashi  darkor.  Tabiiy  tarbiya  harakat  jarayoni  bo‘lmog‘i  va 

bunday  jarayonni  tashkil  qilishda,  albatta,  tarbiya  oluvchilar- 

ning  ehtiyojlari  va  moyilliklari  hisobga  olinishi  lozim.  Shuningdek, 

ushbu  jarayon  ijtimoiy  mas’uliyatga  tayyorlashini  ham  unutmas- 

lik  lozim.  Russo  insoniy  fazilatlaming  shakllanishida  kishining 

mustaqil  hayotiy  tajribasi  katta  ahamiyatga  ega,  deb  hisoblaydi. 

Bunday  tajriba  insonda  25  yoshlar  atroflda  to ‘planishi  mumkin. 

Uning  fikricha,  xuddi  shu  yoshda  inson  erkin  shaxs  sifatida 

kamol  topadi  va  jamiyatning  teng  huquqli  a’zosiga  aylanadi.

Jan  Jak  Russoda  ijtimoiy-siyosiy  va  falsafiy  g‘oyalar  inson  shaxsi 

shakllanish  jarayoni  va  uning  mohiyati,  muammolari  bilan 

uyg‘unlashib  ketgan.  Insondagi  «tabiiylik»  bilan  «fuqarolik»  (ijti- 

moiylik  —  A.Ch.)  uyg‘unlashuvi  muammolarini  yechishga  harakat 

qilgan  fransuz  mutafakkirining  ta’kidlashicha,  insonning  tabiiy  asosi 

jamiyatdan  ma’lum  darajada  ziyon  ko‘rgan  bo‘lsada,  ijtimoiy  muhit 

insonning  ikkinchi  fuqarolik  tabiatini  shakllantiradi.  Mabodo,  jami­

yatda  axloqsizlik  hukmron  bo‘lsa,  insonning  ikkinchi  fuqarolik  tabi- 

atida  ziddiyatlar  vujudga  keladi  va  uni  badbashara  qiladi1.

Inson  tabiatini  o ‘zgartirish  mumkinligi  to ‘g‘risidagi  yangi 

fikrlar  nafaqat  fransuz  m a’rifatparvarlari,  balki  XVTII  asr  fran­

suz  mexanik  —  naturfilosoflarining  qarashlarida  ham  o‘z  ifoda­

sini  topdi.  Uning  namoyandalari  inson  tabiatini  o‘zgartirishda 

ijtimoiy  shart-sharoitlarning  rolini  tahlil  qildilar.  Fransuz  me­

xanik—naturfllosoflari  inson  bilan  jamiyat,  individ  bilan  madani­

yat  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqadorlik  muammolarini  o‘iganishga  alohida 

e’tibor  berdilar.