O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi


P s ix o lo g iy a   va  uning  m oddiy  a so sla r i


bet7/291
Sana27.09.2021
Hajmi
#187097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   291
Bog'liq
Psixologiya (E.G'oziyev)

P s ix o lo g iy a   va  uning  m oddiy  a so sla r i
Psixikaning  m o d d iy  asoslari to ‘g ‘risida fikr yuritganda, 
a w a lo ,  u  m iy a n in g   xususiyati  ckanligini  t a ’kidlash  joiz. 
Bilish  jara y o nla ri  t o ‘g ‘risida  gap  ketganida,  albatta  sezgi, 
fikr,  ong   kabilar  m axsus  ravishda tashkil  to pg an  materiya- 
ning oliy m ahsuli  ekanligini uqtirish  m aqsadga muvofiqdir. 
O rg a n iz m n in g   psixik  faoliyati  tana  k o 'p g in a   a'zolarining 
yordami  bilan  ishga  tushadi.  A ’zo larning b a ’zilari  ta  sirot- 
larni  qabul  qilsa,  boshqalari  ularni  signallarga  aylantiradi, 
x a tti-h a ra k a tla rn in g   rejasini  tuzadi  h a m d a   uning  amalga 
oshishini  n a z o ra t  qiladi.  Shuningdek,  ularning  bir guruhi 
xatti-harakatga  k u c h - q u w a t,   g'ayrat,  shijoat  baxsh  etadi,
www.ziyouz.com kutubxonasi


y a n a b ir tu r i csa mushaklarni, paylam i  harakatlantiradi.  M a n a  
s h u n d a y   m urakkab  funksiyaning  yig‘indisi  o rg an iz m n in g  
tashqi  muhitga moslashuvini, u n ga muvofiqlashuvini, hayotiy 
vazifalaming  ijro etilishi va bajarilishini  t a ’minlaydi.
O rganik olam ning m ik ro o rg a n izm d a n  to insonga q a d a r  
bir  n e c h a   o 4n  million  yillar  d a v o m   etg an  evolutsiyasi 
d a v o m id a   xatti-harakatlarning,  x u lq -a tv o m in g   fiziologik 
m ex anizm lari  uzluksiz  ravishda  m urakkablashib,  t a b a q a -  
lasha  bo rib ,  buning  natijasi  o ‘la ro q   o rganizm   m u h it n in g  
o ‘zgarishlariga tez  reaksiya b ild iru v c h a n  va m oslashuvchan 
xususiyat  kasb  etib  borgan.
J u m l a d a n ,   b ir  hujayrali  a m y o b a n i n g   hayot  k c c h i-  
rishi,  u n in g  ozu q a  qidirish  im k o n iy a ti,  o ‘z hayotini  m u h o -  
faza  qilish  qobiliyati  m uayyan  d a ra ja d a   c h e k la n g a n d ir. 
U n d a g i  y o l g 'iz   h u jay ra n in g   o ‘zi  h a m   se zu v c h i,  h a m  
harak atlanuv ch i,  ham   ovqat  h a z m   qiluvchi  vazifalarni  ijro 
e ta d i.  M u r a k k a b   tu zilish ga  e g a   b o ‘lgan  h a y v o n l a r d a  
a 'z o la rn in g   ixtisoslashuvi  o z u q a n i   k o krish,  uni  farqlash, 
xavf-xatarni  tez  sezish,  a n iq   m o 'lja l  olish  im k on iyatini 
beradi.  Ixtisoslashuvningasosiy funksiyasi  signallarni  id ro k  
qilishdan  iborat  hujayralarning v u ju dg a   kelishida o ‘z aksini 
to p ad i.  M a z k u r   hujayralar  r e t s e p t o r   d e b   n o m l a n m i s h  
h u ja y ra la r  tu rk u m in i  yuzaga  k e ltir a d i.  H u ja y ra la r n in g  
boshq alari  m u sh a k   t o ‘qim alari  ish in i,  b e zlarning  s h ir a  
ajratishini  n azo rat  qiladi.  B u n d a y   hujayralar  effekto rlar 
deyiladi.  Ixtisoslashuv  a ’zolarni  h a m d a   funksiyalarni  b ir- 
biridan  ajratadi.  O rganizm ning  asosiy  boshqaruv  i m k o ­
niyati  yaxlit  narsa sifatida  h a ra k a t  qiladigan  markaziy  n e rv  
sistemasi vositasida yuzaga keladi.
N e r v   sistem asining  asosiy  e le m e n tla r i  nerv  h u ja y -  
ralari  hisoblanib,  ularning funksiyasi q o ‘zg‘atishdir.  N e y r o n  
hujayra tanachasidan, dend ritdan ,  a k s o n d an  tashkil to p ad i. 
Markaziy nerv sistemasi  bosh  m iy a  v a o rq a  miyadan  iborat.
Hozirgi  z a m o n   fanining  k o ‘rsatish icha,  orqa  miya  va 
miya  n a y c h a s i  reflektor  f a o l i y a t in i n g   tu g ‘m a  ( s h a r ts i z  
reflekslar)  hisoblangan  shakllarni  a m a lg a   oshiradi,  k a t t a  
yarim sh arlarn ing   qobig‘i  esa  h a y o td a   orttirilgan,  psixika 
y ord am i  b ilan   boshqariladigan  x u l q - a t v o r   s h a k lla rin in g  
organi  sanaladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Miya katta yarim sharlari faoliyatining u m u m iy  q o n u n - 
lari  I.P.Pavlov  t o m o n i d a n   kashf etilgan.  Hozirgi  z am on  
fiziologiyasi  m a ’l u m o tig a   qaraganda,  m iy a da   hosil  b o l a -  
digan  t o l q i n l a r   tu rli  chastotadagi  e le k tro m a g n it  tebra- 
nishlariga  o ‘x sh a b   k e ta d i.  Miyada  e lek tr  toklari  paydo 
b o ‘lishining elektroenscfalo gram m a  k o ‘rinishdagi  kuchay- 
tirgich  y o r d a m id a   y o z ib   olishning  k a sh f  etilishi  m uhim  
ah am iy atg a   ega  b o 'l d i .   C h unki  k o s m o n a v t  m iyasining 
biotoklari  yozuvi  u n i n g   markaziy  nerv  sistem asida  yuz 
bcradigan  o ‘z g a ris h la r  k o ‘rsatkichi  b o ‘lib  xizm at  qiladi.
O d a m   psix ik   h a y o ti d a   katta  y a r i m s h a r l a r   q o b ig 'i 
sirtining  p e s h a n a   q ism la ri  alohida  roi  o ‘ynaydi.  Psixik 
funksiyalar  m u a y y a n   tarzda  c h a p   va  o 4ng  yarim sharlar 
0
‘rtasida  t a q s im la n is h i  c h u q u r  o 'rg a n ilg a n .  M a 'lu m k i, 
psix ik an ing  m a z m u n i   — tirik  m av ju d o t  o ‘z a ro   m u n o -  
sabatda b o ‘ladigan  tas h q i  olam  bilan  belgilanadi.  Shuning 
u c h u n   ta s h q i  o l a m   in so n   m iy asid a  s h u n c h a k i   o d d iy  
biologik  m u h it  e m a s ,  balki  o d a m la r t o m o n i d a n   ularning 
tarixiy  ta ra q q iy o t  d a v o m id a   yaratilgan  h o d isa la r  olami 
ham d ir.
Psixik va  nerv-fiziologik jarayonlaming o 'z a ro  m unosa- 
bati  m asalasi  m u r a k k a b   m u a m m o l a r d a n   h iso b la n a d i. 
S h u n in g   u c h u n   p s ix ik a n in g   o ‘ziga  xos  xususiyatlarini 
nerv-fiziologik  xususiyatlaridan  q an d ay   m u h im   belgilari 
bilan  farqlanishini  aniqlash  muhim ahamiyatga ega.  Bordi-yu 
m azk u r  o ‘ziga  xoslik  mavjud  b o'lm a g a n id a   edi,  u  holda 
psixologiya  mustaqil  bilim sohasi sifatida tadqiq etilishi  ham 
m u m k in   e m a s d i.  P sixik  ja ra y o n la r  o ‘z id a   faqat  ichki 
fiziologik  ja r a y o n la r n i   emas,  balki  tashqi  obyektlarning 
tavsifini  h am   m ujassam lashtiradi.
Tekshirish  uchun  savollar
1.  Psixologiya  n im a la r   haqida  bahs  yuritadi?
2.  Psixologiya  fan in in g  tarixi t o ‘g‘risida  nimalarni 
so'zlab b e ra  olasiz?
3.  Psixika  d e g a n d a   Siz  nimani  tushunasiz?
4.  Aks  e ttirish  h a q id a   gapirib  bering.
5.  Faoliyat,  xulq,  m uomala  aks  ettirish  shakllarimi?
www.ziyouz.com kutubxonasi


I I   b o b

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   291




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish