X orazm iy, B eruniy, Y u su f X os H ojib, Ibn Sino, B u rhoniddin Z a rn u d jiy larn in g
m etodlari tasn iflarid a asosan m antiqiy bilish faoliyatini kuchaytirish nazarda
tutilgan b o 'lib , ular k o ‘n ik m a v a m alakalarni shakllantirish
h am d a m ustahkam lash,
k o 'rsa tm a lilik n azariy a bilan am aliyotni o 'z a ro b o g 'la sh . izlanish m etodlaridan
iboratdir.
I. Y. L ern er va M . N . S katkin o 'q itis h m etodlarini q u y id ag ilarg a ajratadilar:
— tu sh u n tirish rasm lar m etodi;
— rep ro d u k tiv m etod;
— m uam m oli bayon qilish m etodi:
— q ism an izlanish m etodi;
— ta d q iq o t m etodi.
M .A . D an ilo v v a B .P. Y esipning tasnifi m a ’lum turdagi d arslard a q o ‘yiladigan
v azifalarg a b o g ‘liqdir.
1. B ilim larn i
bayon
qilishda:
hikoya, tu sh u n tirish , m a ’ruza,
suhbatlar,
k o ‘rsatm ali q o ‘llanm alarni n am o y ish etish.
2. O ’q u v ch ilard a
k o 'n ik m a
va
m alakalarni
sh ak llan tirish :
m ash q larn i
s h ak llan tirish v a am aliy ishlar.
3. B ilim , k o ‘nikm a va m alakalarni tek sh irish ,
jo riy k u zatish lar, o g 'z a k i
s o ‘rash, y o z m a v a am aliy nazo rat ishlari.
S .I.P ero v sk iy v a Y. Y. G o lan t tasnifi: faol va passiv m eto d larg a b o ‘lish:
— a g a r o 'q u v c h ila r m ustaqil ishlasa, faol m eto d lar (lab o rato riy a m etodi, kitob
b ilan ishlash);
— a g a r o 'q u v c h ila r faqat tin g la sa v a esh itsa, p assiv m eto d lar (hikoya, m a ’ruza,
tu s h u n tirish , n a m o y ish qilish m etodi, ekskursiya).
B unday ta sn ifla sh m a ’qul em as, chunki u o 'q u v c h ila rn in g o ngliligi va faolligi
p rin sip in i b uzadi.
Y. K . B ab an sk iy n in g tasn ifi b o 'y ic h a m eto d lar u ch ta k a tta g u ru h g a b o 'lin a d i:
— o 'q u v ta rb iy a ish larin i tash k il etish va am alg a oshirish;
96
-
n azo rat va o 'z in i o 'z i n azorat qilish m etodlari dars o 'tila y o tg a n s in f va
dars
m avzusining nom i;
— b ilish g a d o ir o 'y in la r, o 'q u v m unozaralari, qiziq vaziyatlarni vujudga keltirish,
ra g ‘batlantirish, tan b eh berish va n azo rat m etodlari.
T.A . Ilin a olim larning tasniflarini um um lashtirib, Y. K. B abanskiyning
tasnifini m a ’q u llag an va tasniflashning quyidagi tartibini tavsiya etgan:
— yangi bilim larni (o ‘qituvchining s o 'z la rig a tayangan holda berish uchun
foydalanilgan tushuntirish, hikoya, m aktab m a ’ruza m etodlari):
— yangi b ilim lar o 'z la sh tirilish i, m ustahkam m alakalar shakllanishi uchun
foydalaniladigan m etodlar: suhbat, ekskursiva, eksperim ent
va laboratoriva ishi,
darslik va kito b bilan ishlash. o 'y in la ri, m ashqlar;
— d arsning har bir bosqichida foydalansa b o 'la d ig a n texnik vositalar bilan ishlash
m etodlari;
— m ustaqil ish.
S.P. B aran o v o 'z tasnifini g uruhlar b o 'y ic h a taqsim laydi.
B irinchi g u ru h g a o 'q itish n in g o 'q itu v c h i eng asosiy rol o 'v n a y d ig a n hikoya,
suhbat, tasn iflash , tushuntirish va hokazolarni kiritadi. B unda o 'q u v c h in in g asosiy
v azifasi o 'q itu v c h i m ulo h azalarin in g m antiqiga ergashish, bayon qilinayotgan
m azm unni tushunish, eslab qolish va keyinchalik o 'rg a n ilg a n
m aterialni qayta
gapirib b era o lishdan iborat b o 'la d i. U ning fikri o 'q itu v c h i m ulohazalarining
tizim ig a q an ch alik yaqin b o 'ls a . o 'q u v m aterialini o 'rg a n ish n in g tav siy a etilgan
y o 'li sh u n ch alik ishonchli b o 'la d i. O 'q u v c h in in g asosiy vazifasi - o 'q itu v c h in in g
gaplarini tin g lash v a ularni tu sh u n ib olishdir.
Ikkinchi g u ru h g a o 'q is h n in g y o 'lla ri: m ashqlar, m ustaqil, laboratoriva, am aliy
v a nazo rat ishlar kiradi. O 'q u v ch i faoliyatining xarakteri tavsiya etilgan m etodning
sam aradorligini belgilaydi. O 'q itu v c h in ig roli b olalarning o 'q is h ig a m ohirona
rahbarlik qilishdan iborat b o 'la d i.
T asn iflash n in g
shunday turlari ham m avjudki, ularda o 'q itis h m etodlari
o 'q is h n in g teg ish li m etodlariga: axborot, um um lashtirish. ijrochilik. tushuntirish,
97
reproduktiv, instruktiv, am aliy va m ahsulliam aliy, tu sh u n tirish d a’v a t v a qism an
izlanishli, undovchi va izlanish tarziga rnos keladi (М. I. M axm utov).
A m alda o'qitish m etodlarini tasn iflash g a bilim lar m anbayi m antiqan asoslar
b o 'y ich a (N. M . Verzilin). b ilim lar m anbayi va o 'q u v ch ilarn in g o 'q u v fao liy atid ag i
m ustaqillik darajasi b o 'y ic h a (A . N . A leksyuk, I. D. Z verov va b o sh q alar) barav ar
y o n dashish eng k o 'p uchraydi.
S.G .Shapovalenko m eto d larn in g to 'r t jih atin i: m antiqiy-m azm uniy. p ro tsessu al
v a tash k iliy boshqarilishi jih a tla rin i k o 'rib chiqadi.
M etodlarni tasniflash m u am m o sig a tu rlich a qarashlar
ular haqidagi b ilim lar
tabaqalanishi va birlashishining tabiiy jaray o n in i aks ettiradi (S v etlo v sk ay a,
Suvorova, L vov, M avlonova va boshqalar).
Download
Do'stlaringiz bilan baham: