A b u N asr Forobiy (873-950)
O 'rta asr Sharqining mashhur mutafakkiri,
qadimgi yunon ilmi va falsafasining sharqdagi eng у irik targ'ibotchisi va uning
rivojiga hissa qo ‘shgan olim. "Falsafani o'rganishdan oldin nimani bilish kerak?",
"Substansiya haqida so'z". "Falsafaning ma'nosi va kelib chiqishi". "Aql
to 'g 'risid a ”, “M antiq ilmiga kirish’’, "Fozil odamlar shahri”, “Masalalar m ohivatr’
kabi 160 dan ortiq risolalar yaratdi. Forobiv birinchilardan bo'lib o 'z davri ilmlarini
klassifikatsiya qilgan, ijtim oiy-siyosiy masalalar bo'yicha у irik asarlar yaratgan
mutafakkirdir. Forobiyning ta'lim-tarbiya, inson kasbivatini kamol toptirishning
y o ‘l-yo‘riqlari, ilm -m a'rifatga erishuvning usullari haqidagi fikrlari ijtimoiy
muammolarni yechish masalalariga bag‘ishlangan. U o 'z asarlarida didaktika,
ta'lim-tarbiyaning
psixologik
asoslari.
etika.
natosatning
muhim
nazariy
masalalarini falsafaning muhim qismi sifatida talqin etib. insonni har tomonlama
yaxlit va o'zaro uzviy bog'liq bo'lgan qismlardan iborat deb o'rganish kerak degan
fikrni ilgari suradi. M utafakkir ta'lim tarbiyaga oid asarlarida sezgi, aqliy bilish,
bilim, hayotiy tajribalar inson ma'naviy kamolotining
muhim asosi ekanligini
ta'kidlaydi. Forobiy
“Baxt-saodatga erishuv to 'g 'r is id a ”, "Aql haqida
so
'7/m
va
san'atning fa zila tla ri"
nomli risolalarida ta'lim-tarbiyadan maqsad jam iyat
talablariga javob beradigan ideal shaxsni tarbiyalashi zarur degan g'oyani ilgari
surib,
bunda ta'lim berish oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga borishi
lozimligini ko'rsatadi. Forobiy inson baxt-saodatga erishuvi uchun ularni baxtli
saodatli qila oladigan jam oa rahbari boMishi kerak, deydi. U fozil shaharni
boshqaradigan xokim tabiatdan:
225
1) S o g ’-salom at bo'lib,
o ’: vazifasini bajarishda xech qanday qiyinchilik
sezmasligini;
2) Tabiati nozik, farosatli;
3) Xotirasi mustahkam;
4) Zehni о tkir;
5) О ’z fik rin i tushuntira oladigan notiq;
6) Bilim та 'rifatga havasli;
7) Taom yoyishda, ichimlikda, turli о ’yinlardan (qimor yo ki boshqa) huzur
olishdan uzoq bo 'lishi;
8) Haq va haqiqatni, odil va haqgo
V
odamlarni sevadigan, y o lg 'onni va
yo lg 'onchilarni уот оп ко 'radigan;
9) О ’z qadrini biluvchi va oriyatli bo 'lishi;
10) M oI dunyo ketidan quvmaydigan;
1 1) Adolatparvar;
12)
Oat 'iyatli, sabotli, juratli, ja s u r bo lish i m uhimligini qayd etadi.
Forobiyning fikricha, ta'lim - tarbiya insonni aqlan va axloq an komil shaxs
qilib shakllantirishga qaratilishi, uning vazifasi
mustaqil fikrlash m adaniyatiga
ega bo‘lgan barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iborat bolishi
lozimligini uqtirib, ilm o ‘rganuvchi quyidagi 3 shartga rioya qilgandagina m aqsadga
erisha olishini ta’kidlaydi:
M uayyan qoidalarga bo ‘ysunish;
M uayyan fa n sohasiga tegishli em perik dalillardan xulosa chiqara olish
salohiyati;
B oshqalam ing fik rig a tanqidiy yondosha bilish.
U “
Ta'lim degan s o 'z insonga o'qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim
berish, tarbiya esa am aliy ish, tajriba bilan, ya'n i shu xalq shu m illatning amaliy
m alakalaridan iborat bo ‘Igan ish xarakat, kasb-hunarga о ‘rganishdir"'2 -
deb
ta'lim -tarbiyaga ta 'rif beradi.
12Хайруллаев М. У тмиш мутафаккирлари таълим-тарбия хакида. Тошкент. 1992Й. 796.
226
Forobiy ta'limda quyidagi pedagogik va didaktik prinsiplardan foydalanishni
tavsiya qiladi:
-
Download Do'stlaringiz bilan baham: |