O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Namoyish  metodi  o'rgani layot gan  obvekt  harakat   d i n a m i k a s i n i  

o chi sh da ,  p r e d m e t n i n g   tashqi  k o ' r ini s hi ,  ichki  tuzilishi  haqida 

m a ’l umo t  beri shda  keng  qo' llaniladi.

Tabiiy  obyektlarni  na mo yi sh   qilishda,  od a td a ,  u n i n g   tashqi 

ko' rinishi  (shakli,  hajmi,  miqdori,   rangi,  qismlari,  u l a rn i ng  

o 'zaro  munosabat iari )ga  e ’tibor  qaratiladi,  s o' ngra  ichki  tuzilishi 

yoki  alohi da  xususiyatlarini  o' rgani shga   o'tiladi.  Ko'rsatish  ko' p 

holatlarda  o'rgani layot gan  o by e kt la rn i ng   subyekti  yoki  c h i z m a -  

si  v or da mi da   kuzatiladi.  Tajribalar  namoyi shi   esa  s inf   taxtasiga 

chizish,  max su s  j ih oz la r  v o rd am id a  ko'rsatish  hisobiga  a mal ga 

oshadi.

Pr edmet lar,   hodisa  yoki  j ar a yo nl ar ni   tabiiy  holatda  n amoyi sh 

qilish  ya na da   ko' proq  s a ma ra   beradi,  biroq,  b u n da y   n a moyi s hn i  

a ma l ga   oshiri sh  har  d oi m  h a m   m u m k i n   bo' lavermaydi.  Shu  s a ­

babli  tabiiy  p r e d me tl a rn i   na mo y i sh  qilishda  s u n ’iy  muh i tg a   m u -  

rojaat  qilishadi  ( masalan,   hayv o nla r  bilan  hayvonot   bog' ida,   turli 

o ' s im li kl ar   bilan  esa  issiqxonalarda  t anishish),   s u n ’iy  obyektlar 

(maket,  model,  mulyaj,  skelet  va  b o s h q al ar )d a n  foydalaniladi.

M e t od   v o rd a m i d a   o' qituvchi  o' q u vc hi la rn i  mustaqil  ravishda 

obyektl arni   o' rgani sh,   za ru r iy  o'lchov  ishlarini  olib  borish,  alo-

170

---

qado rl i kn i  o ‘r natish,  h od i sa l a r n i n g   mohiy at ini   a n g la b   yetishga, 

faol  bilish jar ay on ig a   yo ‘naltirishi  lozim.  N a m o y i s h   samarasi   ko'p 

j i h a t d a n   bilish j a r a y o n i n i n g   o ' quvchil ar   yoshiga  m o s   holda  to'g'ri 

t an l a n i s h i ,   u l a r n i n g   diqqatini  namoyi sh  etilayotgan  p r e d m e t n i n g  

m u h i m   jihatl ari ga  yo' naltirishiga  bog'liqdir.

O ' rg a ni la y ot ga n   m a v z u n i n g   m a z m u n i g a   bog'liq  bo' l gan  narsa, 

h od i sa   va  voqe ala rni   h a m m a   vaqt  s i n f  sharoitida  n a mo yi s h  qilish 

m u m k i n   b o' lmaydi .  S h u n i n g   u ch u n  h a m   o't il ayotgan  m a v z u n i n g  

xarakt er iga  qarab,  ekskursiya  m e t o d i d a n   h a m   foydalaniladi.  M a z ­

kur   m e t o d   s i n f  s haroi ti da  —  dars j ar ay o ni da   qo ' l la n il ad ig a n  t a ’lim 

m e t o d l a r i d a n   t u b d a n   farq  qiladi.  Ekskursiya  narsa  va  h odi sal ar  

m oh i ya ti ni   tabiiy  sharoi tl ar  (ishlab  chiqarish  muassasal ari ,  fermer 

va  j a m o a   xo' jaliklari,  tabiat)  yoki  max s us   m u as s a s al a r   (muzey, 

k o ' r g az m a  zallari  va  h o kazolar) da  bevosita  o ' r g a n i l i s h i n i n g   t a s h ­

kil  etilishidir.  Ekskursiya  bir  vaqtni ng  o' zida  must aqil   t a ’lim  tnri 

h a m   sanaladi.

K o 'r g az ma l i  m e t o d l a r d a n   f oydalanishda  quyidagi  s hartlarga 

a ma l  qilish  m aq s ad g a   muvofiqdir:

о  k o ' r g a z m a l i l i k n i n g   o'quvchil ar  yoshi  va  rivojlanish  daraja- 

siga  m os   kelishi;

»  n a mo y i s h  etilayotgan  obyektlar  barcha  o' quvchil arga  yaxshi 

ko ' rin ib   turishi;

a  n a m oy i s h da   u n i n g   bo sh la n g' i ch   bosqichi  va  asosiy  j ar ay on  

(ho l at )l ar ni ng   ajralib  turishi;

о  tajribalar  namoy i shi   maket,  jihoz,  qur oll ar   yoki  tajriba  sxe- 

masi ni   chizi b  ko' rsatish  asosida  tashkil  etilishi;

®  n amo yi s h  va  illyustratsiya  o'quv  m a t e r i a l i n i n g   m a z m u n i   bi­

lan  u yg 'u n   bo'l a  olishi  lozim.