G‘alla o ‘simliklarining pishib yetilish bosqichini aniqlash.
D on
shakllangandan keyin tarkibidagi oziq m oddalar eruvchan holatdan
erimaydigan holatga o‘tadi. Ana shu davrda don yetilib boradi.
Don yetilayotganda uch bosqich: sut pishiqlik, mum pishiqlik va to ‘la
pishiqlik bosqichi kechadi (6-jadval). Shu vaqt davomida o ‘simlikning o ‘sish
qismlari, shuningdek, donining tarkibi hamda konsistensiyasi o ‘zgarib boradi.
Sut pishiqlik bosqichi o ‘simlikning yashil rangda boiishi bilan ta ’riflanadi,
poyasining pastki barglari bilan bo‘g‘imlarigina sarg‘aya boshlaydi. Don
to ‘la shakllangan bo‘lib, ezilganda sutga o'xshash suyuqlik ajraladi. Namligi
60% dan 40% gacha o ‘zgarib turadi (bosqichning boshlanishi va oxirida).
Donda organik moddalar to ‘planib, murtak shakllanib boradi.
Bunday don quritilsa, hajmining uchdan bir qismi qoladi. Urug'i saqlab
qo'yilsa, unib chiqish qobiliyatini tez yo‘qotadi. Bu bosqichda ekinning hosili
doni uchun yig‘ilmaydi.
Pishib yetilish bosqichlarining belgisi
K o'rsatkichlar
Sut
pishiqlik
Mum
pishiqlik
T o ia
pishiqlik
Poyasi
Pastkilari
sarg'ish, yuqo-
ridagilari
yashil
Yuqoridagi
2-3 ta bo‘g‘im-
dan boshqa
hammasi
sariq
Hammasi
sariq
Pastki
barglari
Y uqori
barglari
Quriy
boshlaydi
Yashil, sariq
dog'lari va
yo'llari bor
Qurib
qolgan
Sariq
Qurib
qolgan
Sariq
Barg
bo‘g‘imlari
Yashil va
sersuv
Ustki 2-3
bo‘g‘imi ko‘-
kish va ser
suv; pastki
lari
burishgan
Hammasi
sariq va
quruq
Donning
rangi
K o'kish
Sariq
Naviga
xos
Donining
moddasi
sutsimon
suyuq
Cho‘ziluvchan,
tirnoq bo-
tadi, mumga
o'xshab ezi-
ladi va
kesiladi
Qattiq,
tirnoq
botmaydi
Donidagi
suv. Bosqich-
ning boshi
va oxirida,
%
60-40
40-20
16-14 va
lalmikor
yerlarda
8-6 gacha
Zaxira oziq
moddalar-
ning to ‘p-
lanishi
Davom
etadi
To'xtaydi
T o'planib
b o ‘lgan
Murtagi
To‘la shakl-
O'sishi va
T o ia shakl-
langan, le-
rivojlanishi
langan va
kin o'sishdan
to'xtam agan
oxiriga yetadi
rivojlangan
Unuvchan-
ligi
Juda past
qurigandan
keyin unuv-
chanligi
me’yorida
b o ia d i
Doni
M e’yorida
Unuvchan-
Qisqa
Uzoq
Uzoq
ligining
saqlanishi
m uddat
m uddat
m uddat
Donining
-
Kam
Aniq
shishasi-
mon va
unsimon
b o ‘lishi
bilinadi
bilinadi
Donining
to'kilmaydi
Kam
Eng ko‘p
boshoqcha-
lardan
to ‘kiluv-
chanligi
to ‘kiladi
to'kiladi
M um p ish iq likd a b o sh q a g ‘alla o ‘sim liklari va suli tu p i deyarli
butunlay sarg‘ayib, poyasining faqat yuqori b o ‘g‘imlari bilan boshoqning
b a’zi qismlari yashilligicha qoladi.
M akkajo‘xori, oqjo‘xori, tariq, sholi donining m um pishiqlik davrida
poyasi bilan barglari yashilligicha qoladi. D oni sarg‘ayib, yumshaydi va
tim oq botirganda m um singari kesiladi. Tarkibidagi nam 40-20 % gacha
kam ayadi, oziq m oddalar to ‘planish jarayoni to ‘xtaydi.
M a k k a jo ‘x o ri silos u c h u n d o n i su t-m u m p ish iq lik b o sq ic h id a
yig‘ishtirib olinadi. Boshoqli ham m a g ‘alla ekinlari, suli, tariqni doni
uchun m um pishiqlik davrida o ‘rib, keyin yig‘ib olish mumkin.
T o ‘la pishiqlik bosqichida o ‘simlikning tupi butunlay sarg‘ayib, doni
qotad i, hajm i birm uncha kichrayib, nam ligi 14-16% gacha, lalm ikor
yerlarda yetishtirilgan boshoqli ekinlarda 8 % va bundan ham past b o iad i.
T o ‘la pishiqlik davrida k o ‘p g ‘alla ekinlarining doni (m akkajo‘xori bilan
oqjo‘xoridan tashqari) to ‘kila boshlaydi. T o i a pishiqlik davrida g ‘alla
kom baynda o ‘rib-yig‘ib olinadi.
G ‘alla ekinlarining yetilish bosqichlarini yangi uzilgan o ‘simlikdan
tajribaxonada yoki dalada aniqlash kerak.
SA V O L L A R
1.Donli ekinlarning xalq xo'jaligidagi ahamiyati.
2. Don ekinlarining morfologik belgilarini izohlang.
3. G ‘alia don ekinlarining о ‘zbekcha va lotincha nomlarini ayting.
4. Donning tuzilishi va kimyoviy tarkibini izohlang.
5. G ‘alia don ekinlarining o'sish va rivojlanish bosqichlarini
izohlang.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |