O. X. Xamidov universitet rektori, rais

БОЛАЛАР НУТҚИНИ ЎСТИРИШД ОИЛАДА
ЭСТЕТИК ТАРБИЯ 
Собит Авезов, 
филология фанлари номзоди, доцент 
Умрия Мухсинова, 
Мактабгача таълим йўналиши
2-босқич магистранти 
 
Илм камолати болада аста-секинлик ва босқичма-босқичма ривожлантирилади. Узлуксиз 
таълимнинг асоси бошланғич таълимдир. Бошланғич таълим Концепсиясида ўқувчининг оғзаки ва 
ѐзма нутқини бойитиш асосий мақсад қилиб қўйилган. Гарчи бу педагогик жараѐн муҳим вазифа 
бўлса-да, ҳар бир илм олувчи учун Давлат таълим стандартлари мавжуддир. Бу талабга эришиш 
учун узлуксиз таълим пойдевори бўлган мактабгача таълим йўналиши тизими билан ўзаро 
алоқадорлик педагогик узвийлик бўлиши шарт. Буни ―Илк қадам‖ давлат дастурининг бешта 
устувор вазифаларида ҳам кўриш мумкин. Мазкур вазифаларни таркиб топтириш оилада ота-
оналар, уларнинг яқин кишилари орқали ҳам амалга оширилади. Болани меҳнатга тайѐрлаш, 
бадиий адабиѐтда қизиқтириш, мусиқага ҳавас уйғотиш, расм чизишга ўргатиш, жисмоний 
ҳаракатларга ўргатиб бориш, уларнинг гўзаллигини ҳис қилдириш, нафосат уйғотиш оилада 
муҳим ащамият касб этади. Бу ишлар шунчаки ташкил этилмай, боланинг эстетик табиатини 
уйғотишга қартмоғи лозим. Чунончи, ўғил болаларда гўзал табиатга қизиқтириш мақсадида, 
уларга ниҳол экиш, копток билан ўйнаш, ўз кийим ва пойафзаларини тоза тутиш, ҳар бир ишда 
оиладги яқинларига кўмаклашиш тадбирлари ўргатилса, қиз болаларга эса ўй супириш, гулларга 
сув қўиш, экинларга чоқу бериш, овқат тайѐрлашга ѐрдам бериш каби ишларга ҳавас уйғотилади.
«Эстетика» сўзи гўзаллик, нафосат деган тушунчаларни англатади. Бу психологик жараѐн 
шунчаки вазифа бажариш эмас, балки қилинаѐтган ишга дид ва назокат билан ѐндашиш демакдир. 
Агар болага шеър ўргатилаѐтган бўлса, унинг гўзаллиги, нафосатига эришолмас бу дид ва қараш 
тўғри шаклланмайди. Масалан, тўрт беш ѐшдаги болаларга тубандаги шеър мазмуни 
тасвирланаѐтган фасли ва уни баѐн этаѐтган қаҳрамон, шеърдаги образлар ҳақида тушунча ва 
тасаввур уйғотилмаса, унинг қалбида нафосат туйғуси уйғонмайди: 
Ҳой қушлар, қушлар, 
Қанот қоқиб келинглар 
Саваъ, майна, булбуллар, 
Сизга термулар кўзлар 
Бу айни баҳор фасли жараѐнидир. Баҳор фаслида турли хил қушларнинг учиб келиши 
болада завқ уйғотади. Айниқса, саваъ, майна, булбул каби қушларнинг расмлари кўрсатилиб, 
уларнинг сайраши, парвоз қилиши, жозибадорлиги намойиш этилсагина болалар қалбида табиатга 
нисбатан меҳр-муҳаббат уйғонади. Ана шундай туйғулар қушларнинг расмини чизиш, ѐхуд 
табиатдаги наботот олами, ҳайвонлар расмини чизиш орқали ҳам амалга оширилиши лозим.

---

280 
Ушбу эстетик туйғулар мусиқ тинглаш, уларнинг ѐшига мос мусиқ матнларини ўргатиш, 
куй ва оҳангларга хос рақс ижроларини амалга ошириш ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бойчечак, 
кўйлагим ҳой кўлагим, бувижоним, дадам ишдан келсалар, ойимга ѐрдамчи ман каби машғулотдан 
ташқари қўшиқлар болаларга катта тааассурот уйғотади. Эстетик диднинг уйғотишнинг муҳим 
воситаларидан бири оилада доимий ўтказиладиган урф-одатлар ва қадриятларга ўргатиб 
боришдир. Ҳар эрталаб салом бериш, ўзидан катталарга ҳурматда, кичикларга эса иззатда бўлиш, 
уй анжомларини асраб-авайлаш каби урф-одатлар, туғилган кун, меҳмон кутиш, байрамларга 
тайѐргарлик кўриш маросимларга ўргатиш оилада ота-она, бобо-бува, ака-ука, опа-
сингилларга доимий меҳр-муҳаббатда бўлиш, уларни эъзозлаш, кўни-қўшниларга маҳалладаги ҳар 
бир ѐши катталарга ҳурмат кўрсатиш каби қадриятлар ҳам болаларнинг нафақат одоб ахлоқ, балки 
эстетик дидини ўстиришга қаратилади.
Хулоса қилиб айтганда, эстетик гўзалликнинг бола дунѐсида шаклланиши унинг нутқи 
бойишида ҳам, тартибли баѐн этишида ҳам намоѐн бўлади.

---

281