O’. Toshbekov tuproqshunoslik asoslari fanidan o’quv-uslubiy majmua

8.4.1. Tuproqning buferligi deb nimaga aytilishini tariflab bera oladi.

8.4.2. Tuproq buferligi nimaga bog’liqligini tushuntirib bera oladi.

8.4.3. Tuproq buferligining o’simliklarnining oziqlanishidagi ta’sirini so’zlab bera oladi.

8.4.4. Tuproq buferligini oshirishga qaratilgan tadbirlarga nimalar kirishini aytib bera oladi.

8.4.5. Tuproq reaksiyasini tartibga sоlish uchun kimyoviy meliorativ tadbirlarni bilib oladi.

4-asоsiy savolning bayoni:

Tuproq reaksiyasi ancha chidamli bo’lib, o’z holatini saqlash va tashqi muxitdan kelgan aktual reaksiyalarga qarshi turishi qobiliyatiga egadir. Tuproqning kislotali yoki ishqoriy haraketridagi aktual reaksiya ta’sirlariga qarshi tura olish hususiyati tuproqning buferligi deyiladi.

Buferlik juda murakkab hodisa bulib, tuproq eritmasining va singdiruvchi kompleksning harakateriga bog’liq. U bir necha jarayonar ta’sirida vujudga keladi. Tuproqning kislotali reaksiyaga nisbatan buferligi tuproqning tarkibidagi karbonatlarga, ayniqsa kaltsiy korbonat birikmasiga bog’liq. Korbonatli tuproqga sоlingan ammoniy sulfat singari fiziologik kislotali o’g’itlar korbonat ta’sirida neytrallanadi, bunda tuproq eritmasining reaksiyasi o’zgarmaydi.

Singdiruvchi kamplekssi asоslar bilan to’yinmagan, lekin vodorod singdirilgan tuproqlarda ishqoriy reaksiyaga nisbatan buferlik bo`lganligi sababli bu xildagi tuproqlarga sоlingan ishqorli birikmalar neytrallanadi va tuproq eritmasining reaksiyasi o’zgarmaydi.

Tuproqning bundan tashqari, tuproqdagi kislota va ishqorlar oqsil modda bilan reaksiyaga qirishi natijasida kislotalik va ishqorlik darajasi kamayadi. Xar bir tuproqda ozmi-ko’pmi miqdorda o’simlik va xayvon qoldiqlaridagi oqsillar bo’ladi. Shuning uchun tuproqdagi tabiiy protsesslar tufayli paydo bo`lgan yoki tashqaridan kelgan kislotali va ishqoriy reaksiyalar oqsil modda ta’sirida neytrallanib turadi.

Tuproqning buferligi o’simliklarning oziqlanishini va umuman tuproq unumdorligini yaxshilash jixatidan ijobiy ahamiyatga ega.

O’simliklar neyral yoki unga yaqin reaksiya bo`lgan taqdirdagina yaxshi rivojlanib o’sadi.

Bu holat tuproqning buferligi tufayli saqlanadi. Organik qoldiqlar chiriganda va fiziologik kislotali o’g’it sоlinganda esa tuproqda kislota, fiziologik ishqorli o’g’it sоlinganda esa ishqor paydo bo’ladi. Tuproqning buferligi bo’lmaganda edi, bu kislota va ishqorlar o’simliklar xayotiga salbiy ta’sir etishi, xatto ularni quritib quyishi mumkin bo’lardi.

Tuproqning buferligi tuproqning xususiyatlarining yaxshilanishda katta ahamiyatga egadir.

Buferlik qanchalik kuchli bo’lsa, tuproqning sifati ham shunchalik yaxshi bo’ladi.

Turli tuproqning buferlik xususiyati turlicha bo’ladi. Buferlik qumloq va qumli tuproqlarda sоz va qumoq tuproqlarga nisbatan kam chirindi tuproqlarda serchirindi tuproqlarga nisbatan kuchsiz bo’ladi. Shuning uchun organik o’g’itlar sоlish yo’li bilan tuproqdagi organik moddalarni muntazam ravishda ko’paytira borish tuproqning buferlik xususiyatini oshiradigan tadbirdir.